Geç Roma ve erken Bizans dönemleri’nde Tripolis (Lydia) mozaikleri

Abstract

Büyük Menderes (Maiandros) Nehri’nin kenarındaki Tripolis’te 2012-2021 yılları arasında gerçekleştirilen arkeolojik araştırmalarda kentin hem kamusal hem de sivil mimariye ait yapılarında mozaik döşemeli mekânlar tespit edilmiştir. Kamusal mimaride daha çok cadde ve agora gibi yapıların sütunlu galerileri bitkisel süsleme ağırlıklı mozaiklerle kaplanırken, sivil mimariye ait yapıların başında gelen konutlarda ise geometrik ve bitkisel süslemenin zaman zaman birlikte kullanıldığı anlaşılmaktadır. Mozaikli Konut olarak isimlendirilen ve kentin Geç Helenistik Dönem’den başlayarak İS 4-5. yüzyıllara kadar yerleşim mimarisine ait önemli veriler elde edilmesine olanak sağlayan yapının birimlerinde, oldukça ince işçiliğe ve üst düzey kaliteye sahip mozaik döşemeler Tripolis’te 10 yıldır gerçekleştirilen arkeolojik kazı çalışmalarında tespit edilen en sağlam örnekleri oluşturmaktadır. Söz konusu konut alanında tespit edilen mozaikler aynı zamanda İS 4. yüzyılın ortalarında yaşayan, Tripolis topraklarında yetişmiş ve Roma’da Senatörlüğe kadar yükselmiş Hermolaos’a ait bir onurlandırma heykeline ait kaidenin yazıtında geçen “… eğer O’nun ailesi ve yaptığı çok güzel işlerle ilgili daha fazla öğrenmek istersen tanıkları şehir halkı ve meşhur malikaneleri olacaktır” ifadesinden de anlaşılacağı üzere Geç Roma Dönemi’nde Tripolis’in konutları oldukça meşhurdur. Tripolis’te bulunan mozaiklerin yerel sanatçı ve atölyeler tarafından mı yoksa gezici atölyeler tarafından mı yapıldığına dair sorulara şu an için çok net olarak cevap bulunamasa da 2015 yılı kazı çalışmalarında kentin merkezi konumdaki ana caddelerinden birinin sütunlu galerisinde tespit edilen mozaik taşlarını oluşturmak için kesilen ve çeşitli işlemlerin evrelerine ait izler taşıyan küçük taş kırıklarından oluşan buluntu topluluğu nedeniyle, Tripolis’te mozaik işçiliğine yönelik çeşitli faaliyetler yapıldığı görüşünü kuvvetlendirir.Archaeological excavations conducted from 2012 through 2021 at Tripolis by the River Maeander have brought to light spaces with mosaic pavements in some public and civilian structures. Mostly the colonnaded galleries of streets and agorae of public architecture are paved with mosaics displaying mainly floral decoration whereas civilian structures led by houses feature mosaics with floral and geometric ornamentation together at times. The Mosaic House, which has provided us with immense data regarding settlement architecture of the city from the Late Hellenistic (date) through the fourth-fifth century AD, has rooms with mosaic pavements with fine craftsmanship and high quality, which are the most intact examples uncovered in the course of ten years of excavations. These mosaics and floorings should be among the elements contributing to the fame of Late Roman houses of Tripolis in Late Antiquity as inferred from the inscription on the pedestal of the honorary statue of Hermolaos, a Tripolitan who attained the level of senator in Rome in the mid-fourth century AD, stating that “… in case you would like to learn more about His family and his graceful deeds the city’s people and their renowned townhouse shall be the witnesses.” For the time being it is not possible to clearly answer the query regarding the identity of masters who made the Tripolitan mosaics, whether they were local or traveling ateliers; however, in 2015 campaign, stone fragments bearing traces of processing phases to manufacture tesserae were uncovered in the colonnaded gallery of a main artery of the city and they constitute the first evidence for activities regarding mosaic production at Tripolis.