Analitik hiyerarşi yöntemi ile taşkın riskinin tespiti: Bursa ili İnegöl ilçesi Kalburt Deresi örneği

Abstract

Analitik hiyerarşi yöntemi (AHP), çok kriterli karar verme (ÇKKV) yöntemlerinden biridir ve özellikle birden fazla faktörün değerlendirilmesi gerektiğinde karar vericilere net bir rehberlik sağlar. Bu yöntemin taşkın riski analizindeki rolü, farklı coğrafi faktörlerin göreli önem derecelerini hesaplamaya dayanır. Çalışmada, taşkın riski üzerinde etkili olabilecek 8 farklı coğrafi faktör belirlenmiştir. Bu faktörler arasında yağış miktarı, topografik yapı, akarsu yakınlığı, zemin yapısı gibi unsurlar yer alabilir. AHP ile bu faktörler arasındaki karşılaştırmalar yapılmış ve her bir faktörün taşkın riski üzerindeki etkisinin büyüklüğü belirlenmiştir. AHP’nin temel avantajı, karar vericilerin uzman görüşlerini sayısal bir çerçeveye dökerek, bu faktörlerin önem sıralamasını objektif bir şekilde yapmasına olanak tanımasıdır. Bu sayede, en kritik taşkın riski faktörleri öne çıkarılabilir. Bu çalışmada Bursa ili İnegöl ilçe sınırlarında yer alan Kalburt Deresi’nin taşkın riski AHP ve CBS desteğiyle belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışma da faktörlerin önem sıralaması AHP ile belirlendikten sonra, bu sıralama dikkate alınarak coğrafi faktörler CBS yazılımı olan ArcMap 10.2.2 programında değerlendirilmiştir. ArcMap, coğrafi verilerin görselleştirilmesi ve analiz edilmesinde kullanılan güçlü bir araçtır ve taşkın risk haritalarının oluşturulmasında da etkili bir şekilde kullanılmıştır. Bu çalışmada, analitik hiyerarşi yöntemi (AHP) ile taşkın riski üzerinde etkili olan coğrafi faktörlerin önem sıralaması yapılmış ve bu sıralama doğrultusunda Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) kullanılarak taşkın risk haritası oluşturulmuştur. AHP, taşkın riski analizlerinde, çok sayıda faktörün entegre edilmesi ve her bir faktörün göreli öneminin belirlenmesi açısından önemli bir araçtır. Bu çalışma, taşkın risk yönetiminde AHP'nin nasıl etkili bir şekilde kullanılabileceğini göstermekte ve bölgesel risk analizi için CBS destekli bir yaklaşımın gücünü ortaya koymaktadır.This study aims to analyze flood risk in the Kalburt Stream region using the Analytic Hierarchy Process (AHP) and Geographic Information Systems (GIS). Eight geographical factors were evaluated: elevation, slope, aspect, precipitation, proximity to water bodies, soil type, vegetation cover, and land use. To determine the relative importance of these factors in flood risk assessment, the AHP method was used in the study, and the weightings were made based on expert opinions and literature reviews. Following this ranking, geographic analyses were conducted using ArcMap 10.2.2 software, and a flood risk map was generated. GIS facilitated spatial distribution analysis and the identification of different risk levels. According to the results, 25.53% of the study area is classified as high risk, 32.82% as medium risk, 28.64% as very low risk, 12.36% as low risk, and 0.64% as risk-free. High-risk areas are concentrated within 0–5000 meters of Kalburt Creek, particularly in residential, industrial, and agricultural zones. This study demonstrates that combining AHP and GIS is a practical apchange scenarios and machine learning in future studies may enhance the accuracy of flood risk assessments.