Abdülkerîm el-Cîlî’de din ve inanç: İmân ve inkâr üzerine farklı bir yaklaşım

Abstract

Vahdet-i vücûd geleneği, mistik tecrübeden hareketle Allah-insan ve kâinat arasındaki ilişkiyi açıklamaya çalışır. Bu doktrinin bazı teorik ve pratik sonuçları vardır ki, bunlardan en önemlileri, din, iman ve inkâr konularıdır. Söz konusu doktrinin en önemli simalarından biri olan Abdülkerîm el-Cîlî de, doktrininin sonucu olarak inanç ve ibadet kavramlarına değişik yorumlar getirmektedir. Ona göre bütün varlık, Allah’a ibadet etmek için yaratılmışsa, bu, hangi inanca sahip olursa olsun, herkesin gerçekte Allah’a ibadet etmekte olduğunu gösterir. Buna göre bütün din ve inançlar, Allah’a ibadetin şu ya da bu şekildeki formundan ibarettir ve bunun bir sonucu olarak cehennemde azaba maruz kalanlar, içinde bulundukları halden memnun olacaklar ve azaptan lezzet alacaklardır.The tradition of pantheism tries to explain the relation between God, and human and universe in the perspective of mystical experience. This doctrine, of course, has some theoretical and practical consequences, the most important ones of which are religion, faith and unbelief. Abdu’l-Karîm al-Jili, one of the representative of this doctrine, also mentioned religion in general frame of his doctrine. In his opinion, now that they are created for divine worship, all human beings, in fact, believe and worship God although they have different religions. So, all religions and beliefs are not but this and that form of divine worship. As a result, one who is in torture in the hell is glad about his position because God’s mercy surpasses His wrath.