Sultanlar, şairler ve imgeler: Şehnâme-i Firdevsi’nin mukaddimesinin resimleri

Abstract

Firdevsî’nin eseri Şehnâme’nin nüshalarının ilk sekiz ile on beş arasında değişen sayfalarında, bir mukaddime metni vardır. Şehnâme metnini inceleyen bilim insanları çalışmalarında; Eski Önsöz ve Baysungur Önsözü olarak isimlendirdikleri, içerik olarak birbirinden farklı iki mukaddime metni olduğunu belirlemişlerdir. Bu iki mukaddime metninin içerikleri de zaman içinde değişikliklere uğramış, bunlardan biri resimli, resimsiz Şehnâme nüshalarının neredeyse tümünün baş kısmında yer almıştır Topkapı Sarayı Kütüphanesi’ndeki Şehnâme nüshalarından Baysungur mukaddimesi resimlilerin ilk grubu Firdevsî’nin bir bahçede toplanan Gazneli üç şair tarafından sınanmasını ve ikinci grubu Firdevsî’nin Sultan Mahmud’un huzurunda sınanmasını gösteren resimler üzerinde yoğunlaşmıştır. Üçüncü grup resimler ise bu mukaddimenin son bölümüyle; Firdevsî’nin Şehnâme’yi tamamladığında kendisine ödenecek parayla ve onun ölümünü izleyen olayla ilgilidir. Topkapı Sarayı Kütüphanesi’ndeki Şehnâme nüshalarından Eski Önsözü resimli iki örnek vardır. Bunlardan birinde üç şairin Firdevsî ile karşılıklı söyleşmelerinin tasviri vardır. İkincisindeki mukaddime resimlerinin ilki Kenareng isimli bir kahramanın güç gösterisini, ikincisi İsfendiyar ile Rüstem’in kavgalarını, üçüncüsü de Firdevsî’nin üç şairle karşılıklı şiir okumalarını gösterir. Osmanlı manzum tarih yazarlarının açıkça dile getirmemelerine rağmen, Firdevsî’ye öykündükleri, mukaddimelerindeki ifadelerinden ve satır aralarında kullandıkları kahraman isimlerinden, onları Osmanlı sultanları veya kumandanları ile özdeşleştirmelerinden bellidir.

There is a preface text on the pages between eight and fifteen in the copies of Firdausi’s Shahnâma. The scholor examining the text of Shahnâma find out that there are two different preface texts, Old preface and Baysungur preface, which are different from each other. The contents of those prefaces had also been changed in time and one of them constantly took part in the beginning of almost every illustrated or non-illustrated copies of Shahnâma.Among the copies of Shahnâmas in the Topkapi Palace Library, the ones with Baysungur preface are two kinds; one group mostly containing illustrations about the testing of Firdausi by three poets of Gazna in the garden, while the second group have the illustrations of the testing of Firdausi in the presence of Sultan Mahmud. A third group of illustrations are related with the last part of the preface; the money to be paid to Firdausi when he finish the Shahnâma, and incidents following his death. In the Topkapi Palace Library there are two examples of Shahnâmas having illustrated Old preface. In one of them there is an illustration showing Firdausi conversing with the three poets. In the other preface, the first illustration is about a hero named Kenareng, second illustration is about the fight between Isfendiyar and Rüstem and last one illustrates Firdausi and three poets reading poems mutually. Although they never admitted it clearly, the Ottoman history writers writing in verse format, imitated Firdausi, it can be observed from their expressions in the prefaces, the names of the heroes in their lines, and equating these heroes with Ottoman Sultans and commanders.