Abdurrahman el-Hayyir’in Târîḫu’l-ʿAleviyyîn adlı esere yönelik eleştirileri

Abstract

Muhammed Emîn Gâlib et-Tavîl’in (ö. 1932) Lazkiye’de 1924 yılında yayımladığı Târîḫu’l- ʿAleviyyîn adlı eseri, ülkemizde Nusayrîler adıyla bilinen Arap Alevîlerinin geçen yüzyılda kendi tarihlerini yazmaya yönelik ilk girişimi sayılabilir. Ancak hiçbir yazılı kaynağa dayanmayan ve sözlü gelenek esas alınarak yazılan eserin ilmî değer taşıdığını söyleyebilmek zordur. Ekolün önde gelen âlimlerinden Şeyh Abdurrahman el-Hayyir (ö. 1986), bahsi geçen eserdeki bazı hususları eleştiren uzun bir yazı kaleme almıştır. Bu yazı, eserin 1966 yılında Beyrut’ta yayımlanan baskısında ve sonraki baskılarında “Nakd ve Takrîz” başlığı altında yer almıştır. Bu makalenin ana konusu, Hayyir’in Târîḫu’l-ʿAleviyyîn’e yönelik eleştirileridir. Söz konusu eleştiriler, Arap Alevî ekolün itibar sahibi bir merciinin kaleminden çıkmış olmaları hasebiyle önem taşımaktadır. Makale, bu eleştirileri gündeme getirmek suretiyle Arap Alevî âlimlerin zihinlerindeki Alevîlik tasavvurunun anlaşılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. Makalede tasvirci metot takip edilmiş, ayrıca sosyal bilimlerde kullanılan anlayıcı-yorumlayıcı yaklaşım doğrultusunda, Târîḫu’l-ʿAleviyyîn’e ve el-Hayyir’in eleştirilerine ilişkin değerlendirmelere de yer verilmiştir. Bu sadette Hayyir’in Arap Alevîliğini Usûlî İmâmîlikle özdeşleştiren yaklaşımı, dönemin sosyo-politik şartları göz önünde bulundurularak anlamlandırılmaya çalışılmıştır.

Muḥammad Amīn Ghālib al-Tawīl’s Tārīkh al-ʿAlawiyyīn, published in Latakia in 1924, can be regarded as the one of the first attempts of the ́Alawī community, also known as Nuṣayrīs, to write their own history in the last century. Sheikh ʿAbd al-Raḥmān al- Khayyir, one of the leading ʿAlawī scholars, wrote a long article criticizing some aspects of al-Tawīl’s Tārīkh. Al-Khayyir’s article was appended to the 1966 edition of the Tārīkh, published in Beirut, and the subsequent editions of the work preserved it under the heading "al-Naqḍ wa al-taqrīḍ". The present study revisits al-Khayyir's criticism of Tārīkh al-ʿAlawiyyīn and analyzes his criticisms as an important testimony of the ʿAlawī historiography expressed by one of the group’s respected authorities. In the first part, the study follows the descriptive method utilized in the study of Muslim groups and sects. In the final part, the article offers a general evaluation of Tārīkh al-ʿAlawiyyīn and al-Khayyir's criticisms in line with the interpretative method of the social sciences. In short, al-Khayyir's approach, which equates ʿAlawīsm with Uṣūlī Imamism, is evaluated within the socio-political context of the period of his writing.