Türkiye’deki orman fidanlıklarının ekolojik rolü: Doğal ve egzotik türlerin çeşitliliği ve peyzaj üzerindeki etkileri

Abstract

Türkiye’deki orman fidanlıkları, tahrip olmuş orman alanlarının ağaçlandırılması, biyolojik çeşitliliğin korunması ve sürdürülebilir ormancılık uygulamaları için kritik bir role sahiptir. Bununla birlikte, son yıllarda, orman fidanlıkları peyzaj düzenlemelerinde kullanılan egzotik bitkileri de temin etme misyonunu üstlenmiş ve hizmet alanını genişletmiştir. Ancak, fidanlıklarda üretilen türlerin çeşitliliği, sürdürülebilir ekosistem yönetimi bağlamında yeterince ele alınmamıştır. Bu çalışma, Türkiye genelindeki 30 Orman Bölge Müdürlüğü’ne bağlı 102 kamu fidanlığında yetiştirilen odunsu türlerin çeşitliliğini, büyüme formlarını ve biyocoğrafik statülerini (doğal ve egzotik) analiz etmeyi amaçlamaktadır. Araştırma kapsamında, türlerin familya, cins ve büyüme formlarına göre dağılımları incelenmiş ve elde edilen bulgular ekolojik sürdürülebilirlik açısından değerlendirilmiştir. Sonuçlar, fidanlıklarda egzotik türlerin (%69.59) doğal türlere (%30.41) kıyasla belirgin şekilde baskın olduğunu göstermiştir. Sarılıcı-tırmanıcı büyüme formundaki egzotik türlerin oranı %94.87 gibi yüksek bir seviyeye ulaşmışken, çalı türlerinde bu oran %74.47, ağaç türlerinde ise %63.40 olarak tespit edilmiştir. Egzotik tür üretimine ağırlık verilmesi, peyzaj çalışmalarındaki tür seçimlerinde görülen estetik kaygıları önceliklendiren yaklaşımla uyumlu değerlendirilmektedir. Bununla birlikte, Marmara Bölgesi’nde yapılan önceki çalışmalar, benzer eğilimleri destekler niteliktedir. Egzotik türlerin yaygın kullanımı, yerelekosistemlerin dengesini bozma, polinatör çeşitliliğini azaltma ve doğal türlerin zararlılara karşı savunmasız hale gelmesi gibi riskler taşımaktadır. Bu durum, özellikle yüksek biyoçeşitlilik potansiyeline sahip Türkiye için ekolojik sürdürülebilirlik açısından önemli bir tehdit oluşturmaktadır. Çalışma, doğal türlerin sürdürülebilir peyzaj yönetimindeki potansiyelini vurgulamakta ve bu türlerin üretiminin artırılmasına yönelik stratejik adımların ekosistemlerin korunmasında hayati önem taşıdığını ortaya koymaktadır. Bu nedenle, Türkiye genelindeki orman fidanlıklarının üretim kapasitesinin, sürdürülebilir peyzaj yönetimi hedefleri doğrultusunda daha etkin ve kapsayıcı şekilde kullanılması kritik bir öneme sahiptir.Forest nurseries in Türkiye play a critical role in reforesting degraded lands, biodiversity conservation, and the implementation of sustainable forestry practices. In recent years, however, forest nurseries have also undertaken the mission of supplying exotic plants for landscape design, thereby expanding their scope of services. Nevertheless, the diversity of species produced in these nurseries have not been adequately addressed in the context of sustainable ecosystem management. This study aims to analyze the diversity, growth forms, and biogeographic status (native and exotic) of woody species grown in 102 public nurseries affiliated with 30 Regional Forestry Directorates across Türkiye. Within the scope of the research, the distribution of species was examined in terms of their families, genera, and growth forms, and the findings were evaluated from the perspective of ecological sustainability. The results revealed that exotic species (69.59%) were significantly more dominant than native species (30.41%) in these nurseries. Among the growth forms, the proportion of exotic climbing species reached as high as 94.87%, while this ratio was 74.47% for shrubs and 63.40% for trees. The emphasis on the production of exotic species is aligned with an approach that prioritizes aesthetic considerations in species selection for landscape design. Previous studies conducted in the Marmara Region corroborate similar trends. The widespread use of exotic species poses critical risks, including the disruption of local ecosystems, reduction of pollinator diversity, and increased vulnerability of native species to pests and diseases. Such impacts represent a significant threat to ecological sustainability, particularly for a biodiversityrich country like Türkiye. This study highlights the potential of native species in sustainable landscape management and underscores the critical importance of strategic initiatives aimed at increasing their production. Therefore, the production capacity of forest nurseries across Türkiye must be utilized more effectively and inclusively in line with the goals of sustainable landscape management.