Çavdarın yem bitkisi olarak arpa ve tritikale ile karşılaştırılması; ot verimi ve kalitesinin biçim dönemine bağlı değişimi

Abstract

Bu çalışmada çavdar (Secale cereale L.)’ın kaba yem olarak farklı olum dönemlerinde verim ve besleme değeri incelenmiş ve bu amaçla yerel popülasyonlardan ve çeşitten “Aslım -95” oluşan 10 çavdar genotipi ile kontrol olarak birer tritikale ve arpa çeşidi kullanılmıştır. Deneme 2018-2019 ve 2019-2020 yetişme sezonlarında Yozgat-Sorgun’da çiftçi arazinde bölünmüş parseller deneme deseninde 3 tekrarlamalı olarak yürütülmüştür. Bitkilerde başaklanma öncesi (BÖ), tam çiçeklenme (TÇ) ve döllenme sonrası (DS) olmak üzere 3 farklı zamanda bitki boyu, kuru ot verimi, ham protein oranı ve Nispi Yem Değeri (NYD) araştırılmıştır. İncelen özellikler üzerinde genotip, yıl ve biçim zamanı çok önemli (p<0.01) olmuştur. Bütün bitkilerde biçim zamanına bağlı olarak bitki boyu, kuru ot verimi artarken, ham protein ve NYD azalmıştır. Birleştirilmiş yıllar dikkate alındığında; çavdarın kuru ot verimi, genotipe bağlı olarak bütün dönemlerde arpa ve tritikaleden üstün olmuştur. Ancak biçim zamanını geciktikçe çavdarda hap protein oranı ve NYD kaybı arpa ve tritikaleden daha fazla olmuştur. Buna göre, üç türde de, özellikle çavdarda ot hasadının TÇ döneminde yapılmasının uygun olacağı görülmüştür. Nitekim iki yıllık ortalama sonuçlara göre; TÇ döneminde kuru ot verimi arpada 10.40 t ha-1, tritikalede 9.99 t ha-1 iken Sorgun1 popülasyonunda 12.95 t ha-1 seviyesine kadar çıkmıştır. TÇ döneminde ham protein içeriği bakımından Sorgun1 poulasyonu (% 14.92) arpa (%14.14) ve tritikale (% 14.55) ile benzer hatta göreceli olarak daha yüksek bir değere sahip olmuştur. Aynı dönemde ortalama NYD bakımından çavdar 75.51 (Çekerek) – 87.63 (Sorgun1) arasında değişen değerlerle arpa (102.22) ve tritikalenin (97.95) gerisinde yer almıştır. Bu sonuçlar çavdarın kaba yem olarak, önemli bir potansiyele sahip olduğunu, olgunlaşmayla birlikte kalitesinin hızlı bir şekilde düştüğünü ve ot hasadının TÇ veya kalite açından daha öncesinde yapılabileceğini göstermemiştir. İncelenen çavdarlar arasında da Sorgun1 popülasyonu verim ve kalitesiyle öne çıkmıştır.To examine the yield and feeding value of forage rye (Secale cereale L.) at different maturity stages, 10 rye genotypes consisting of local populations and one variety "Aslım-95" were used, and a triticale and barley as control. The experiment was carried out in a split plots design with 3 replications in Yozgat-Sorgun in the 2019 and 2020. Plant height, hay yield, crude protein ratio and Relative Feed Value (RFV) were investigated at pre-heading (PH), full flowering (FF) and post-fertilization (PF). Genotype, year and cutting stage were important (p<0.01)on the examined traits. While plant height and hay yield increased, crude protein and RFV decreased in all plants depending on harvest stage. In combined years, the hay yield of rye was superior to the barley and triticale at all stages. However, as the cutting was delayed, the crude protein ratio and RFV loss in rye were higher than in barley and triticale. Accordingly, it would be appropriate to harvest three species at the FF stage, but especially rye. According to the two-year average results; while hay yield was 10.40 t ha-1 in barley and 9.99 t ha-1 in triticale at the FF stage, it increased up to 12.95 t ha-1 in Sorgun1 population. In Sorgun1 population (14.92%) had a similar or even relatively higher value with barley (14.14%) and triticale (14.55%) in terms of crude protein content in the FF stage. In the same period, rye was behind barley (102.22) and triticale (97.95) with values ranging from 75.51 (Cekerek) to 87.63 (Sorgun1) in terms of average RFV. These results showed that rye has an important potential in terms of roughage production, depending on the genotype, the quality of grass decreases rapidly with maturation, therefore, harvest can be done earlier of FF in terms of quality. Additionally, the Sorgun1 population among the examined ryes was determined to be promising for breeding studies with its yield and quality.