İbn Ebî Hâtim’in (öl. 327/938) el-Cerḥ ve’t-taʿdîl’inde Ricâle dair yazışmalar

Abstract

İbn Ebî Hâtim’in (öl. 327/938) el-Cerḥ ve’t-taʿdîl adlı eseri, hicrî ilk üç asırdaki ricâl çalışma- larına ışık tutması açısından oldukça önemli bir kaynaktır. Özellikle kitabına yazdığı giriş mahiyetindeki Taḳdime bölümü, cerh-taʿdîl faaliyetlerini hoca-talebe ilişkileri bağlamında takip etmek isteyen araştırmacılar için yol gösterici bir niteliğe sahiptir. İbn Ebî Hâtim Taḳdime’de, Mâlik b. Enes’ten başlayarak babası Ebû Hâtim’e kadar on sekiz muhaddis zikretmiş ve bunların münekkit olduğuna işaret eden rivayetlere yer vermiştir. Münekkit olarak belirlediği kişilerin ricâle dair kanaatlerini bir araya getirmek için büyük çaba göstermiş ve başta bu münek- kitlerin talebeleri olmak üzere, pek çok kimse ile irtibata geçmiştir. Bu isimlerden bazılarının meclislerinde bulunmuş ve kitaplarını kıraat veya semâ yoluyla almış, bazılarıyla da yazışmak (mükâtebe) suretiyle irtibata geçmiştir. Yazışmak suretiyle elde ettiği metinler hem kitabının oluşumunda yardımcı kaynak olma görevini üstlenmiş hem de birçok münekkidin değerlendirmelerine ulaşmasını sağlamıştır. Bu çalışmada, ilk olarak İbn Ebî Hâtim’in mükâtebe yoluyla irtibata geçtiği muhaddisler ile bunların kendisine gönderdiği yazılı belgelerin içeriği tespit edilmeye çalışılacaktır. Daha sonra da seçilen örnek tercemelerden hareketle bu yolla elde ettiği metinlerin el-Cerḥ ve’t-taʿdîl’e katkısı sayısal olarak ortaya koyulacaktır.The work of Ibn Abī Ḥātim named al-Jarḥ wa-l-taʿdīl is a very important source in terms of shedding light on the studies of rijāl in the first three centuries of Hijri. Especially the Taqdima section, which he wrote as an introduction to his book is a guide for researchers who want to follow jarḥ-ta‘dīl activities in the context of teacher-student relations. in Taqdima he mentioned eighteen traditionalists starting from Mālik b. Anas and up to his father Abū Ḥātim and included narratives indicating that they were critics. He made great efforts to gather the opinions of the people he determined as critics and contacted many people, especially the students of these critics. He attended in the teaching sessions (majālis) of some students of these critics and received their books through qirāʾa or samāʿ, and contacted with some by correspondence. The texts he obtained through the correspondence both served as an auxiliary source in the formation of his book and enabled him to reach the evaluations of many critics. In this study, firstly, it will be tried to be determined the ḥadīth scholars that Ibn Abī Ḥātim contacted through the correspondence and the contents of written documents sent by them. Later, with reference to the sample chosen biographies, the contribution of the texts obtained in this way to al-Jarḥ wa-l-taʿdīl will be presented numerically.