Osmanlılarda felsefî düşünce

Abstract

Osmanlıların kültür dünyası, felsefeye olumlu yaklaşmayı engelleyen geleneksel bir takım faktörlerin tesiri altında şekillenmiştir. Bu faktörler arasında, Mutezilenin aklı ideolojileştirmesi, Hanbeli mezhebinin, ağlı hakir gören öğretisinin yaygınlık kazanması, Gazzalî’nin tek yönlü değerlendirilme­si, Moğol istilası ve Anadolu’nun sosyopolitik istikrarsızlığı sayılabilir. Bü­tün bu faktörler, değil felsefî düşünmeyi, bütünü ile ilmi hayatın sürekliliğini, kesintisizliğini olumsuz yönde etkilemiş ve düşünce geleneğini büyük ölçüde zedelemiştir. Ve bu olumsuz tablo, Osmanlılarda da ağırlık olarak belirleyici olmuştur. Osmanlının kültür dünyasına, artık varlığın, nihai tasvirini yapıp bi­tirmiş sayılan ilm-i kelâmın dünya görüşü hakimdir. Bu nedenle, Osmanlı tabiata siatemli, bilinçli ve belli bir plana göre som sorup ondan bir karşılık beklemeyi başaramamıştır. Bu da, bilimlerin dolayısıyla felsefenin kurulup gelişmesine müsait bir ortamın oluşamamasına yol açmıştır. Öte yandan Osmanlıcanın, Türkçenin fonetiğine uygun olmayan yapısından kaynaklanan okuma-yazma oranının düşüklüğü ve buna bağlı olarak geniş bir araştırmacı-düşünür kadrosunun oluşamaması önemli bir olumsuzluk olarak kendim göstermektedir. Yine, Osmanlıda tarih şuurunun tam anlamı ile gelişmemiş olması ile anadil olarak Türkçenin düşünme dili ol­mayışı da felsefî-bilimsel düşüncenin gelişmesini engelleyen temel faktörler arasında karşımıza çıkmaktadır. Bütün bunlara, tedavülde bulunan ilmi- felsefî kitap kadrosunun çok sınırlı oluşu ile eğitim müfredatının "dîni" oluşunu da eklemeliyiz.The aim of this article is to describe the basic factors which formed the intellectual life of the. Ottomans and to. seek the reasons which effected the study of philosophy negatively. The cultural life of the Ottomans was formed under the principles of religion, especially those of ilm al-Kalâm. The basic and, at the same time, the final instruction was essentially religious and narrowly limited to study of religions sciences, i.e. the Qorân and Us interpretation, al-Hadith, Arabic, al-Fiqh and the others. In fact, the study of the ”new", that is to say, (hat of philosophy was forbidden. It must be added that the Ottomans scholars did not use to write in Turkish language but in Arabic. And this is one of the most important motives that effected the study of philosophy and Sciences negatively.