Siyasal parti sistemlerini tasnif önerilerine eleştirel bir yaklaşım

Abstract

Sosyo-politik birer olgu olarak sosyal mobilizasyonun artması, siyasal bilincin yükselmesi ve kitlesel katılımın genişlemesi, siyasal parti olgusuna ayrı bir önem kazandırmıştır. Özellikle İkinci Dünya Savaşı sonrası dönemde gerek demokratik gerek demokratik olmayan toplumlarda partiler siyasal katılmayı organize eden, parti sistemleri de katılmanın genişliğini etkileyen unsurlar durumuna girmişler 2 ve siyaset yazınının birincil konusu olmuşlardır. Siyaset yazınındaki bu zenginleşmeye karşın, parti sistemleri üzerine yapılan incelemelerin sayısı, genel olarak partiler üzerine yapılan incelemelerin sayısı yanında düşük kalmıştır. Bu az sayıdaki incelemeler de daha çok seçim sistemleri ile partilerin sayısı arasındaki ilişki üzerine yoğunlaşmışlardır . Bilindiği gibi, bu tür çalışmaların en önemlisi Duverger'in Siyasal Partiler kitabıdır. Duverger seçim sistemlerini partilerin sayısını belirlemede en önemli etken olarak nitelemiş , özellikle tek-turlu çoğunluk sistemini iki parti sistemini doğurması ya da teşvik etmesi açısından adeta "sosyolojik bir yasa" olarak sunmuştur. Bunun yanında, Duverger, parti sistemlerinin tasnifinde sayısal ölçütü savunmuş ve üçlü bir ayrımı görmüştür: Tek parti, iki parti ve çok parti sistemleri. Buna karşın , özbudun'un da belirttiği gibi, Duverger'nin temel parti sistemleri tasnifinin sadece partilerin sayısına dayandırdığını ileri sürmek pek doğru sayılmaz . Duverger'ye göre bu tasnif de partilerin sosyolojik mahiyetleri arasındaki belirli farklar da sözkonusudur. Ama gene de tasnifinin, sözgelişi tek parti sistemi gibi çok değişik tipleri içine alan, fazla geniş ve geniş olduğu için de nispeten anlamsız olan bir kategoriyi içerdiğinden ötürü kusursuz olduğu söylenemez. Zaten, parti sistemlerini tasnif de yeni öneriler getiren çalışmalar da, sayısal ölçütün kusursuz olmadığı ve yetersizliği noktasından hareket etmişlerdir.