Nietzsche and Spinoza: Thinking freedom

Abstract

Nietzsche’s concept of freedom is premised upon a conception of the relationship between freedom and necessity; here I examine that concept of freedom against the background of the philosophy of Spinoza. Both offer powerful accounts of how freedom and necessity might be reconciled; this essay sets out the difference between them by breaking the problem down into those of selfhood, time, reason and culture. It is concluded that for Nietzsche freedom is always premised upon a relationship of the self to itself, whereas for Spinoza it devolves on a relationship between self and others.

Determinizm ve özgürlük arasındaki ilişki felsefe tarihinin çözümlenmemiş sorunsallarından biridir. Eğer insanları sebep-sonuç faktörleriyle eyleyen organizmalar statüsünde görürsek, o zaman özgürlük kavramından bahsetmemiz çok zor; ancak insanların özgür olduklarını iddia edersek, o zaman da doğa yasalarının insan eylemlerinde herhangi bir etkisi olmadığını söylemiş oluruz. Birçok filozof bu iki zıt görüşten birinin savunuculuğunu yaparken, Spinoza ve Nietzsche determinizm ve özgürlük kavramlarının tamamen birbirlerini dışlamadığını iddia eder. Nietzsche 1881’de Overbeck’e yazdığı bir notta kendisiyle Spinoza arasındaki benzerlikleri şöyle sıralar: özgür iradenin, teleolojinin, ahlaki bir dünya düzeninin, özgeciliğin ve kötülüğün reddi (Alıntı Yovel 1992: 105). Ancak daha sonraki yazılarında Nietzsche Spinoza’yı eleştirir. Nietzsche kendi mottosunun Amor fati – kader sevgisi olduğunu söyler. Bu motto Spinoza’nın amor dei intellectualis’inin polemik bir transformasyonudur: Nietzsche Spinoza’da karşımıza çıkan akla verilen önceliği reddeder ve Spinoza’nın Doğa-Tanrı sevgisinin yerine kaderi koyar. Spinoza’nın özgür iradeyi reddetmesinin nedenini anlamak, onun Tanrı – Doğa kavramından başlamayı gerekli kılar. Spinoza Etik’in ilk bölümünün Ek kısmında Tanrı’nın özelliklerini şöyle sıralar: “Tanrı zorunlu olarak varolandır; biriciktir; sadece kendi zorunlu doğasından varolur ve eyler; bütün şeylerin özgür nedenidir; her şey Tanrı’dadır ve ona bağlıdır, öyle ki onsuz hiçbir şey varolamaz ve algılanamaz; ve son olarak her şey Tanrı tarafından, onun mutlak doğası ya da sonsuz gücü tarafından önceden belirlenmiştir, özgür irade ya da sonsuz ve mutlak iyi keyiften değil” (Spinoza 1996: 26).