Endüstri işletmelerinde maliyet sisteminin seçimi

Abstract

Bir işletmenin birim maliyetlerini hesaplıyabilmek için kullanılacak maliyet sistemi, o işletmede imal edilen mamullerin cinsine bağlı olduğu gibi, işletmenin hacmine, organizasyonuna ve imalatta kullanılan istihsal tekniğine de bağlıdır. Bu sebepten her işletmenin aynen kullanabileceği bir maliyet sistemi öneremeyiz. Her kuruluş kendi yapısına, özelliklerine ve ihtiyaçlarına en elverişli sistemi tesis etmek ve değişen istihsal şartlarına bağlı olarak değiştirmek zorundadır. Bu işlemler yapılırken işletmenin maliyet servisinde çalışanlarla, teknik servis elemanlarının yakın bir işbirliği yapmaları gerekmektedir. Maliyet muhasebesinde çalışan elemanlar ile teknik servis elemanları müessesenin gayesini gerçekleştirmek için çalışırlarken birbirlerine gerekli yardımı yapmaz ve bilgileri zamanında vermezlerse, o işletmede en etkin ve ileri maliyet sistemi uygulansa bile bu sistemin başarı şansı olmayacaktır. Birim maliyetlerin bulunmasında yararlanılacak maliyet sistemini seçebilmek için kullanılan metotlar şunlardır: - İşletmelerin; üretimde kullandığı istihsal tekniği ve politikasına göre sipariş maliyeti - safha maliyeti. - Işletmelerin hesaplamalarında fiili rakkam kullanıp kullanmamalarına göre fiili maliyet - standart maliyet. - Maliyet hesaplarına bütün masrafların dahil edilip, edilmemesine göre tam maliyet - direkt maliyet. Ancak bu şekilde ortaya konulan bir tasnif hatalı yorumlara yol açabilir. Sistem olarak asıl önemli ayırım, üretimin teknik özelliğine ve oluşuna dayanan sipariş ve safha maliyeti ayırımıdır. Bu genel ayırım çerçevesi içerisinde değişik maliyet hesaplama metotları ele alınabilir. Bütün bunların uygulanmasında fiili rakkamlar veya fiili olmayan (genellikle standart) rakkamlar kullanılabilir. Şu halde sipariş ve safha maliyeti sistemleri ile fiili ve standart maliyetleri birbirinden farklı, hatta birbirinin karşıtı olarak görmek yerinde değildir. Sipariş veya safha maliyeti uygulayan bir işletme, maliyetlerini isterse fiili rakkamlarla, isterse standart rakkamlarla hesaplayabilir. Öte yandan ayni işletme maliyetlerine bütün masrafları yükleyebileceği gibi, (tam maliyet) mamul maliyetlerine sadece direkt masrafları katmakla yetinebilir (¹). Endüstri işletmeleri üretimlerinde kullandıkları maliyet sistemlerini çoğunlukla istihsal teknik ve politikalarına göre seçtiklerinden sipariş ve safha maliyet sistemlerini kısaca inceliyelim.