Ergenlerde siber zorbalık ve mağduriyeti yordayan risk etmenlerini belirlemeye yönelik bütüncül bir model önerisi

Abstract

Ergenlerde siber zorbalık ve mağduriyeti yordayan risk etmenlerini belirlemeye yönelik bütüncül bir model önerisiBu araştırmanın temel amacı siber zorbalık ve mağduriyet için risk faktörlerini belirlemektir. Bu amaçla oluşturulan bütüncül model sosyodemografik değişkenleri, kişiliği, saldırganlığı, özgeciliği, benlik tasarımını, anne ve baba niteliklerini, arkadaşlık niteliklerini, okul iklimini ve problemli internet kullanımını içermektedir. Ayrıca bu araştırmada siber zorba, mağdur ve zorba/mağdurları birbirinden ve siber zorbalığa hiçbir biçimde karışmamış bireylerden ayıran faktörlerin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla kurulan lojit modelde bağımsız değişkenler olarak bütüncül modelde yer alan değişkenler kullanılmıştır. Son olarak olumlu arkadaşlık niteliğinin, anne ve baba nitelikleri ile siber zorbalık ve mağduriyet arasındaki ilişkide oynadığı düzenleyici rol incelenmiştir. Araştırmada betimsel araştırma modeli kullanılmıştır. Araştırma Bursa'nın çeşitli liselerinde öğrenim gören 606 ergenle yürütülmüştür. Veri toplama araçları olarak kişisel bilgi formu, Ergen Aile Süreci Ölçeği Anne ve Baba Formu, Arkadaşlık Niteliği Ölçeği, Özgecilik Ölçeği, Benlik Tasarımı Envanteri, Saldırganlık Ölçeği, Problemli İnternet Kullanımı Envanteri Ergen Formu, Sıfatlara Dayalı Kişilik Testi ve Siber Mağduriyet ve Zorbalık Ölçeği kullanılmıştır. Verilerin analizinde hiyerarşik regresyon analizi ve çok kategorili isimsel lojistik regresyon analizi kullanılmıştır.Araştırma bulguları bütünleyici modelin hem siber zorbalığın hem de siber mağduriyetin % 47'sini açıkladığını göstermiştir. Bütünleyici modelde hem siber zorbalığı hem de siber mağduriyeti en çok açıklayan bağımsız değişken anne baba nitelikleridir. Anne baba nitelikleri siber zorbalığın %9'unu, siber mağduriyetin ise % 20'sini yordamıştır. Siber zorbalık statülerini birbirinden ve siber zorbalığa hiçbir biçimde karışmayan bireylerden ayıran faktörleri belirlemek için kurulan lojit modele göre problemli internet kullanımının artması ve babanın izleme davranışının azalması siber zorba, mağdur ve zorba/mağdurların tümü için risk faktörüdür. Diğer bir deyişle siber zorba, mağdur ve zorba/mağdurlar problemli internet kullanımı ve babanın izleme davranışının yetersiz olması yönüyle siber zorbalığa hiçbir biçimde karışmamış bireylerden farklılaşmaktadır. Son olarak olumlu arkadaşlık niteliklerinin, anne ve baba nitelikleri ile siber zorbalık ve mağduriyet arasındaki ilişkide düzenleyici rol oynamadığı görülmüştür.The basic purpose of this study is to determine risk factors for cyber bullying and victimization. Holistic model which is established for this purpose include sociodemographic variables, personality, aggression, altruism, self-concept, mother and father qualities, friendship quality, school climate, and problematic internet use. Furthermore, it is aimed to determine factors which distinguish cyber bullies, cyber victims, and cyber bully/victims between each other and individuals who are not involved in the three categories of cyber bullying. The variables which are placed on holistic model is utilized as independent variables in a logit model which is built for this purpose. Finally, the moderation role of positive friendship qualities in the relationship between mother and father qualities and cyber bullying and victimization is explored. Descriptive research design is used in this study. This research is done with 606 adolescents who go to different high schools in Bursa. The Personal Information Form, the Adolescent Family Process Measure, the Friendship Qualities Scale, the Altruism Scale, the Self-Concept Inventory, the Aggression Questionnaire, the Problematic Internet Use Inventory-Adolescent Form, the Personality Test based on Adjectives, and the Cyber Victimization and Bullying Scale is utilized as data gathering tools. Hierarchical regression analysis and multinominal logistic regression analysis are utilized for analyzing data.Findings have indicated that holistic model explained 47 % of variance in both cyber bullying and victimization. Both cyber bullying and victimization is mostly explained by mother and father qualities in holistic model. 9 % of the cyber bullying and 20 % of the cyber victimization are explained by mother and father qualities. According to logit model, increases in problematic internet use and decreases in father monitoring behaviors are risk factors for cyber bullies, cyber victims, and cyber bully/victims. In other words, cyber bullies, cyber victims, and cyber bully/victims are differentiated students who are not involved in the three cateogories of cyberbullying with respecto to problematic internet use and ineffective father monitoring behavior. Finally, it is seen that positive friendship qualities do not moderate the relationship between mother and father qualities and cyber bullying and victimization.