Sosyal Bilimler Doktora Tezleri / PhD Dissertations

Permanent URI for this collectionhttps://hdl.handle.net/11452/27

Browse

Now showing 1 - 8 of 8

Bütçe yönetiminde bütçe sistemlerinin rolü ve Türkiye açısından değerlendirilmesi
(Bursa Uludağ Üniversitesi, 2020-06-05) Bektaş, Nur Belkıs; Çetinkaya, Özhan; Sosyal Bilimler Enstitüsü; Maliye Ana Bilim Dalı; Bütçe ve Mali Planlama Bilim Dalı
Bütçe belgesinin hazırlık ve uygulama sürecinin iyi yönetilmesi bütçe ilkeleri ve işlevleri yönüyle önemlidir. Bütçenin iyi yönetilmesi düşüncesi "bütçe yönetimi" kavramını önemli hale getirmiştir. Ancak bu kavram literatürde fazla yer almamıştır. Bu kavrama yakın olarak "kamu harcama yönetimi" kavramı kullanılmıştır. Kavram aslında kamu harcama yönetimi kavramını da içine alan bir kavramdır. Çalışmada bütçe yönetiminde bütçe sistemlerinin rolünün Türkiye açısından değerlendirilmesi yapılmıştır. Değerlendirme yapılabilmesi için konu iki önemli alt konunun incelenmesini gerektirmiştir. Birincisi bütçe yönetimi kavramının tanımlamasının yapılarak bütçe yönetimiyle ne anlatılmak istendiğinin açıklanmasıdır. İkincisi de geçmişten günümüze bütçe sistemlerindeki gelişmelerin anlatılmasıdır. Böylece bütçe yönetimi ve bütçe sistemleri arasında ne yönde bir etki ortaya çıkmış onu anlamak için tezin üçüncü bölümüne katkı sağlanmak istenmiştir. Tezin üçüncü bölümü Türkiye'de bütçe belgesinin şeklinde ve bütçe sistemlerinde yaşanan gelişmelerin ortaya konması ile başlamıştır. Sonrasında bütçe yönetiminin bütçe sistemleri ile birlikte ele alınıp değerlendirilmesi yapılmıştır. Değerlendirme yapılırken bütçe sürecinde geçmişten günümüze kullanılmış geleneksel yöntem ile modern bütçe sistemleri ayrı ele alınmıştır. Türkiye'de 1973 yılına kadar geleneksel bütçe yöntemi kullanılmıştır. Bu tarihten sonra modern sistemlerden program bütçeye geçilmiştir. Tezin üçüncü bölümüyle ulaşılmaya çalışılan husus bütçe sistemleri değiştiğinde bütçe yönetiminde yaşanan olumlu ya da olumsuz değişimleri görmek olmuştur. Neticede bütçe sistemleri bütçe yönetimini daha iyi hale getirmek üzere geliştirilen araçlardır. Türkiye açısından yapılan değerlendirmede görülen durum, bütçe yönetiminde bütçe sistemleri değiştirilse de özellikle günümüze kadar yeterli etkinliğe ulaşılamadığıdır.
Devletin tarihsel gelişimi bağlamında devlet bütçesinin ekonomi politiği: Türk devlet bütçesi açısından bir analiz
(Uludağ Üniversitesi, 2016-08-03) Eroğlu, Erdal; Çetinkaya, Özhan; Sosyal Bilimler Enstitüsü; Maliye Ana Bilim Dalı; Bütçe ve Mali Planlama Bilim Dalı
Bu çalışmanın temel amacı düzenleme okulu bağlamında Türkiye'de devletin dönüşümünün bütçenin ekonomi politik analizinden hareketle ortaya konulmasıdır. Düzenleme okulu, kapitalizmin tarihsel gelişiminin toplumsal ve siyasal müdahale ve düzenlemelere dayandığına ve sermaye birikimi için gerekli üretim ve tüketim arasındaki döngüsel ilişkinin istikrarını sağlayan, yeniden yapılandıran ve kolaylaştıran kurumsal mekanizmalara vurgu yapmaktadır. Bu nedenle düzenleme okuluna göre kapitalizmin belirli dönemlerinde açığa çıkan birikim rejimi krizlerinde istikrarın sağlanmasında devletin rolü oldukça önemlidir. Kamu harcamaları ve vergilerden oluşan devlet bütçeleri ise birikim rejimlerinde en önemli düzenleme araçları olarak kabul edilmektedir. Her ne kadar ana akım maliye anlayışında bütçe ile ilgili teorik bilgiler kapitalist sistemin temel öğelerini içerse ve toplumsal ilişkilerde açığa çıkan çelişkileri perdelese de çalışmanın temel iddiası bu perdenin aralanmasıdır. Çalışmada düzenleme okulunun kuramsal çerçevesinden hareketle Türkiye'de devletin dönüşümü fordist birikim rejimi, fordist birikim rejiminin krizi ve post fordist birikim rejimi olmak üzere üç dönemde kamu harcamalarının ve vergilerin yapısı analiz edilerek ortaya konmaktadır. Elde edilen sonuçlara göre Türkiye'de kapitalist devletin dönüşümünde belirleyici etken sermaye birikiminin yeniden üretiminin ve kapitalist devletin meşruiyetinin sağlanmasıdır. Her bir birikim rejimi modeli bu amaçları gerçekleştiren bir bütçeye yani harcama politikalarına ve vergi düzenlemelerine sahiptir. Örneğin fordist birikim rejiminde kamu harcamalarının büyük bir kısmı emek üretkenliğini arttıran sosyal harcamalardan ve üretimin genel koşullarının devamını sağlayan alt yapı yatırımlarından oluşmuştur. Bu dönemde vergi politikalarında vergi reformları ve sermayeyi teşvik edici vergi düzenlemeleri ön planda olmuştur. Post fordist birikim rejiminde ise finansal serbestleşmenin bir sonucu olarak harcamalar içerisinde faiz harcamalarının payı artmış bunun maliyeti olarak sosyal harcamaların payı azalmıştır. Vergi politikalarında ise sermaye kesimi üzerindeki vergi yükü azaltılarak harcama üzerinden alınan vergilerin de artmasıyla vergi yükü ücretli ve çalışan kesime kaydırılmıştır. Özetle çalışmanın özgünlüğü düzenleme okuluna göre Türkiye'de kapitalist devletin sermaye birikimindeki rolünün bütçe ekonomi politik analiziyle ortaya konulmasıdır.
Kamu harcama yönetimi bağlamında orta vadeli harcama sistemi ve Türkiye açısından değerlendirilmesi
(Uludağ Üniversitesi, 2006-11-23) Demirbaş, Tolga; Altuğ, Figen; Sosyal Bilimler Enstitüsü; Maliye Ana Bilim Dalı; Bütçe ve Mali Planlama Bilim Dalı
Bütçelemenin davranışsal yönlerini de içeren kamu harcama yönetimi, yenibir bütçeleme yaklaşımıdır. Bu yeni yaklaşım, arzu edilen bütçesel sonuçlaraulaşmak için bir dizi kurumsal düzenlemeyi barındırmaktadır. Daha iyi sonuçlarayönelik en önemli kurumsal düzenleme orta vadeli harcama sistemidir. Kısaca ortavadeli harcama sistemi, devletin elde edilebilir kaynak düzeyine göre harcamayapmasını sağlayan, çok yıllı harcama plânlaması sistemi olarak tanımlanabilir.Genelde üç yıllık bütçe gider ve gelirlerinin tahmin edilmesini gerektiren sistem,devlet tarafından makro-mali disiplini artırmada etkin bir araç olarakkullanılabilmektedir. Orta vadeli yaklaşım, geleceğe yönelik politika kararlarınınharcamalara etkisini değerlendirmeye izin verdiğinden kaynak tahsisinde etkinliğide güçlendirmektedir. Ayrıca, orta vadeli harcama sistemi harcamacı birimlereorta vade boyunca öngörülebilirlik sağlayarak kaynak kullanımında etkinliğinartmasını teşvik etmektedir. Bu tez, Avustralya, İsveç, Almanya, İngiltere gibibirçok ülkede uygulanan orta vadeli harcama sisteminin, Türkiye örneğiniincelemektedir. Türkiye'de çok yıllı bütçeleme olarak adlandırılan ve 2006-2008bütçesi için başlanan sistemin teknik kapasitesinin iyi olmadığı ve başarılı bir ortavadeli harcama sistemi için yeterli koşullar bulunmaksızın uyarlandığı, buçalışmada ulaşılan temel sonuçlar arasındadır. Ayrıca yeni sistemin, merkezi maliyönetimin parçalı kurumsal yapısı üzerine inşa edildiği de gösterilmektedir. Sonolarak tez, Türkiye'deki çok yıllı bütçelemenin kalitesini artıracak bazı önerileride içermektedir.
Türkiye’de belediyelerin mali saydamlık düzeyi ve belirleyen faktörlerin analizi
(Bursa Uludağ Üniversitesi, 2020) Tümer, Özlem; Demirtaş, Tolga; Sosyal Bilimler Enstitüsü; Maliye Ana Bilim Dalı; Bütçe ve Mali Planlama Bilim Dalı
Uluslararası alanda yapılan çalışmalarda mali saydamlık kavramı son dönemlerde büyük önem kazanmıştır. Küreselleşme ve küresel ekonomik krizler mali saydamlıkla birlikte yerelleşmeyi de kamu yönetimindeki reform çalışmalarının önemli bir öğesi haline getirmiştir. Bu nedenle merkezi yönetimde olduğu gibi yerel yönetimler açısından da mali saydamlık, üzerinde durulması gereken bir konudur. Dünya’daki gelişmelere paralel olarak Türkiye’de de yerel yönetimlerin önemi artmış ve onlara daha fazla görev, yetki ve sorumluluk verilmeye başlanmıştır. 2003 Aralık ayında kabul edilen 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile de kamu yönetiminde mali saydamlık ve hesap verebilirliğin sağlanması hedeflenmiştir. Tezin amacı, Türkiye’deki belediyelerin mali saydamlık düzeyini belirleyerek mali saydamlık düzeyini etkileyen çeşitli faktörleri analiz etmektir. Bu kapsamda literatürde yer alan çalışmaların ışığında belediyelerin mali saydamlık düzeyinin ölçülmesine yönelik Türkiye’ye özgü bir endeks geliştirilmek suretiyle 30 büyükşehir ve 51 il belediyesinin kurumsal web siteleri içerik analizine tabi tutulmuştur. Belediyelerin mali saydamlık düzeyleri, endekse dayalı olarak belirlendikten sonra mali saydamlık düzeyini etkileyen faktörler, çoklu regresyon analizi yöntemi ve grup farklılık testi ile analiz edilmiştir. Tezde oluşturulan mali saydamlık endeksi, Türkiye’deki 81 belediyenin ortalama %33,00 ile zayıf düzeyde mali saydamlığa sahip olduğunu göstermektedir. 81 belediyenin 24’ü çok zayıf, 22’si zayıf, 29’u orta ve sadece 6’sı iyi düzeyde mali saydamlığa sahiptir. Çok iyi düzeyde mali saydamlığa sahip bir belediye ise bulunmamaktadır. Çalışmada ayrıca belediyelerin mali saydamlık düzeyini etkileyen faktörlerin; belediyenin nüfus büyüklüğü, altmış beş yaş üstü nüfus oranı, belediye harcama büyüklüğü ve belediye türü olduğu tespit edilmiştir.
Türkiye’de mahalli düzeyde borçlanmayı açıklayıcı faktörler: Büyükşehir belediyeleri üzerine bir panel veri analizi
(Bursa Uludağ Üniversitesi, 2021-11-26) Serbes, Halil; Çetinkaya, Özhan; Sosyal Bilimler Enstitüsü; Maliye Ana Bilim Dalı; Bütçe ve Mali Planlama Bilim Dalı; 0000-0002-6145-2102
Türkiye’de mahalli düzeyde borçlanma, geride kalan yaklaşık kırk yıllık dönemde önemli ölçüde artmıştır. Söz konusu artışın özellikle nüfusun yaklaşık dörtte üçünü barındıran ve elde ettikleri kaynaklar ile yaptıkları harcamalar açısından başlıca mahalli idare türü olarak kabul edilen büyükşehir belediyelerinde yaşandığı belirtilebilir. Sözü edilen nitelikleri de göz önünde bulundurularak büyükşehir belediyelerinin borçlanmalarının farklı yönleri ile incelenmesi önemlidir. Söz konusu belediyelerin borçlanmalarında yöneticilerinin aldıkları kararlar kadar merkezi idare tarafından yapılan düzenlemeler ile uygulanan politikaların belirleyici oldukları belirtilebilir. Nitekim araştırma kapsamında Türkiye’de büyükşehir belediyelerinin borçlanmaları üzerinde etki doğuran faktörlerin tespit edilmesi amaçlanmıştır. Bu doğrultuda büyükşehir belediyelerinin ve merkezi idarenin belirleyici oldukları mali, politik, kurumsal, demografik, sosyoekonomik, iktisadi ve coğrafi faktörler analize katılmıştır. Analiz kapsamında dinamik panel veri modellerinden Sistem Genelleştirilmiş Momentler Tahmincisi kullanılmıştır. Her iki idarenin belirleyici oldukları değişkenlerin ayrı ayrı analize katılması ve borçlanma üzerinde yarattıkları etkilerin birlikte test edilmesine olanak sağlayan yöntemin kullanılması araştırmanın özgün yönlerini oluşturmaktadır. Yapılan analiz sonucunda açıklanan değişken olarak kullanılan borç stoku üzerinde, büyükşehir belediyelerinin belirleyici oldukları yatırım harcamaları, operasyonel denge, faiz harcamaları, ideoloji ve politik bütçe teorisi değişkenleri ile merkezi idarenin belirleyici olduğu genel bütçe vergi gelirlerinden alınan paylar, nüfus, gayri safi yurt içi hasıla ve turistik kent olma değişkenlerinin etki doğurdukları tespit edilmiştir.
Ulusal bütçe sürecine vatandaş katılımını belirleyen faktörlerin ampirik analizi
(Bursa Uludağ Üniversitesi, 2022-03-18) Güneş, Vuslat; Demirbaş, Tolga; Sosyal Bilimler Enstitüsü; Maliye Ana Bilim Dalı; Bütçe ve Mali Planlama Bilim Dalı; 0000-0001-8201-6847
Bugüne kadar, kamu bütçe sürecine vatandaş katılımına ilişkin deneyimlerin çoğu yerel yönetimler düzeyinde gerçekleşmiştir. Diğer taraftan günümüzde ulusal bütçe sürecine vatandaş katılımının sağlanabilmesi için yasama organlarının, yürütme organlarının ve yüksek denetim kurumlarının çeşitli mekanizmalar geliştirdiği görülmektedir. Ulusal bütçe sürecine vatandaş katılımını etkileyen sosyo-ekonomik ve kurumsal-politik belirleyicilerin neler olabileceğine ilişkin ampirik çalışma sayısının sadece iki olduğu görülmektedir. Bu çalışma ile alandaki çalışma sayısının yetersizliğinin azaltılması noktasında katkı sağlanacağı düşünülmektedir. Bu konuda yapılan bir ampirik çalışmada ilk kez panel veri yöntemi kullanılması çalışmanın özgün taraflarından birini oluşturmaktadır. Bu çalışma ile ulusal bütçe sürecine vatandaş katılımını belirleyen faktörlerin neler olabileceğinin ampirik olarak analiz edilmesi amaçlanmıştır. Ulusal bütçe sürecine vatandaş katılımını etkileyen faktörler 2012 Açık Bütçe Anketi’nde yer alan 93 ülkenin 2011, 2014, 2016 ve 2018 yıllarına ilişkin verileri kullanılarak panel veri yöntemi ile incelenmiştir. Vatandaş katılımını etkileyen faktörler, sosyo-ekonomik ve kurumsal-politik faktörler olarak iki ana başlık altında ele alınmıştır. Hausman testi sonucunda ulusal bütçe sürecinde vatandaş katılımını etkileyen faktörlerin Sabit Etkiler Panel Veri Modeli kullanılarak analiz edilmesi uygun görülmüştür. Modelde sosyo-ekonomik faktörler açısından ampirik bulgular; eğitim düzeyi arttıkça ulusal bütçe sürecine vatandaş katılımının artacağını göstermektedir. Diğer taraftan elde edilen bulgular; toplam nüfus içeresinde yaşlı nüfusunun oranı arttıkça vatandaş katılımının azaldığını ortaya koymaktadır. Kurumsal-politik faktörler açısından ise bütçe saydamlık düzeyinin artmasının ulusal bütçe sürecine vatandaş katılımı üzerinde olumlu etkiye sahip olduğu görülmektedir. Benzer biçimde analiz sonuçları; e-katılım düzeyinin bütçe sürecine vatandaş katılımını pozitif yönde etkilediğini göstermektedir. Dernek kurma ve toplantı özgürlüğünün, bütçe sürecine vatandaş katılımını olumlu etkilediği sonucuna ulaşılmıştır. Bununla birlikte elde edilen bulgular; yolsuzluk düzeyi arttıkça ulusal bütçe sürecine vatandaş katılımının azalacağını ortaya koymaktadır.
Yatırım carilerinin Türkiye'nin küresel rekabet gücü üzerindeki etkileri
(Bursa Uludağ Üniversitesi, 2018-09-07) Işık, Serkan; Çetinkaya, Özhan; Sosyal Bilimler Enstitüsü; Maliye Ana Bilim Dalı; Bütçe ve Mali Planlama Bilim Dalı
Dünyada özellikle gelişmiş ekonomilerde devletin ekonomideki payının yüksek olduğu ve kamu harcamalarının arttığı görülmektedir. Belirlenen politik hedeflerin gerçekleştirilebilmesi için kullanılan en önemli araçlardan biri kamu harcamalarıdır. Özellikle yatırım carileri adı verilen eğitim ve sağlık harcamaları bu anlamda çok önemli bir paya sahiptir. Ekonomik anlamda en önemli kavramlardan olan ve önemi gittikçe artan "küresel rekabet gücü", Dünya Ekonomik Forumu tarafından ölçülmekte Küresel Rekabet Raporu adıyla her yıl yayımlanmaktadır. Bu raporlarda ülkelerin rekabet güçleri, oniki temel başlık altında yer alan yüzden fazla göstergeyle sayısal olarak bir endeksle ortaya konmaktadır. Raporlarda ülkeler, bu endeks sonuçlarına göre sıralanmaktadır. Ülkelerin diğer ülkeler karşısında durumunu pek çok gösterge bazında ortaya koyan Küresel Rekabet Raporları, mali ve mali olmayan politika sonuçlarını gösteren önemli belgelerdir. Bu çalışmada dört bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde kamu harcamaları ve yatırım carileri kuramsal olarak ortaya konarak eğitim ve sağlık kavramlarının maliye ile ilişkisi kamusal mallar ve dışsallık teorileri yardımıyla gösterilmiştir. İkinci bölümde eğitim ve sağlık harcamaları karşılaştırmalı olarak gösterilerek harcamalar sonucu eğitim ve sağlık sisteminin değerlendirmesi objektif ölçeklerle anlatılmıştır. Üçüncü bölümde, küresel rekabet gücünün ölçülmesinde kullanılan endeks ve bu endeksin yapısı ortaya konarak, Türkiye'nin küresel rekabet raporlarındaki durumu yıllar itibariyle analiz edilmiştir. Son bölümde ise yatırım carilerinin küresel rekabet endeksi üzerindeki etkilerinin ekonometrik değerlendirmesi, Türkiye verileri üzerinden parametrik olmayan regresyon analizi yoluyla yapılmıştır.
Yerinden yönetim ilkesi kapsamında ekonomik krizlerin yerel yönetimler maliyesine etkisinin değerlendirilmesi (ülke örnekleri ve türkiye incelemesi)
(Bursa Uludağ Üniversitesi, 2020-06-14) Aslantaş, Mehmet Fatih; Çetinkaya, Özhan; Sosyal Bilimler Enstitüsü; Maliye Ana Bilim Dalı; Bütçe ve Mali Planlama Bilim Dalı
Yerinden yönetim ilkesi kamu hizmetlerinin halka en yakın yönetim birimi tarafından karşılanmasını amaçlayan bir kamu yönetimi ilkesidir. Bu ilkenin uygulanmasında rol alan en önemli yönetim çeşidi ise yerel yönetimlerdir. Yerel yönetimlerin toplumsal refahın arttırılmasında önemli bir rolünün olduğu bilinmektedir. Yerel yönetimler çeşitli nedenlerle ortaya çıkan ve günümüzde de etkinliğini sürdüren yapılanmalardır. Bu çalışmanın amacı ekonomik kriz döneminde yerel yönetimlerin maliyesinde nasıl bir değişim olduğunun çözümlenmesidir. Zira ekonomik krizler makro düzeyde ülkelerin mali yapılarına zarar veren bir olgudur. Bu olgunun makro düzeyde verdiği negatif mali etkilerin yerel yönetimlere yansımasının ne olduğu yerel yönetim maliyesindeki değişkenler üzerinden bir değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Çalışmada küresel düzeyde ABD, Almanya, Kanada, İtalya, Fransa, İspanya, Yunanistan’ın 2008 Mortgage Krizi’nde makro değişkenlerindeki dönüşüm ardından da bu dönüşümün söz konusu ülkelerin yerel yönetimler maliyesindeki yansımaları incelenmiştir. Hem federal hem ulus devlet hem de ikisinin farklı yoğunlukta uygulandığı yönetim anlayışlarından seçilen ikişer ülke örneklerinde görülmüştür ki, tıpkı merkezi yönetimlerde olduğu gibi yerel yönetimlerinde mali durumlarında bazı bozulmalar meydana gelmiştir. Ülkeler yerel yönetim harcamalarını kısıtlasalar da gelirlerin düşmesine bağlı olarak artan borç yüküyle karşı karşıya kalmışlardır. Ayrıca, üst yönetim birimlerince yerel yönetimlere farklı kanallar yoluyla aktarılan transferlerde de değişimler gözlenmiştir. Ekonomik krizin yerel yönetimler maliyesine etkisinin nasıl olduğu ayrı bir bölümde Türkiye örneği üzerinden incelenmiştir. Ekonomik kriz gibi farklı nedenlerle meydana gelen bir olgunun Türkiye’de son yıllarda çok defa karşılaşıldığı ve ülkenin makroekonomisinde telafisi zor negatif etkiler bıraktığı bilinmektedir. Verilerin bulunabilirliği açısından üç ekonomik kriz örneği alınmıştır. Bu krizler, 1994, 2001 ve 2008 Ekonomik Krizleri’dir. Söz konusu üç ekonomik krizin yerel yönetimlere etkisinin nasıl ve ne boyutta olduğu analiz edilmiştir. Görülmüştür ki tıpkı küresel kriz ile karşılaşan diğer ülkelerin yerel yönetimlerinin mali durumlarındaki bozulmalar Türk yerel yönetimlerinde de yaşanmış, bütçe dengelerinde negatif değişimler gözlenmiştir.

Browse

Browsing by Department "Bütçe ve Mali Planlama Bilim Dalı"