18. yüzyıl İstanbul’unda gediklerin istihdama etkisi: Fırıncı esnafı üzerine bir inceleme

Abstract

18. yy, Osmanlı esnafında gedik uygulamasının gözle görülür şekilde arttığı bir dönem olmuştur. Bu dönemde Osmanlı esnafında inhisar yönteminin uygulamaya konulması, gedik kavramına yeni bir anlam kazandırmıştır. Bu çerçevede ikincil literatürde gedik kavramı, çoğunlukla 18. yy itibariyle kazandığı yeni anlam baz alınarak tarif edilmiş ve sahibine ilgili mesleği icra etmede tekel ve imtiyaz/ayrıcalık sağlayan bir hak olarak değerlendirilmiştir. Dolayısıyla literatürdeki gedik tanımlarından, tekel hakları ve dükkan sayısının dondurulması ile irtibatlı olarak tarif edilen gediğin esnaf birliklerinde istihdamın artışını engellediği şeklinde dolaylı bir sonuç çıkarmak mümkündür. Nitekim kaynakların ısrarla gediğin tekel hakkı sağlayan boyutuna odaklanmaları, meselenin istihdam artışının engellenmesi ile irtibatlandırılmasına imkan vermektedir. Bu noktada gediklerin esnaf birliklerinde istihdam artışını engelleyip engellemediği sorusu gündeme gelmektedir. Literatürde çeşitli esnaf kollarına ve yıllar itibariyle bu sektörlerdeki dükkan sayılarına dair çalışmalar bulunmakla birlikte, konuyu gedikler ve istihdama etkisi bağlamında ele alan bir çalışmaya rastlanmamıştır. Gediklerin istihdam oranına etkisi her dönemde ve her esnaf kolunda aynı olmadığından çalışma kapsamında belirli bir dönemin ve sektörün seçilmesi uygun görülmüştür. Bu bağlamda çalışmanın amacı, gedik sisteminin fırıncı esnafının istihdam oranını ve kalitesini hangi ölçüde ve hangi yönde etkilediğinin tespit edilmesidir. Dönem olarak, devlet tarafından inhisar usulünün benimsendiği dönem olan 18. yy tercih edilmiştir. Sektör olarak fırıncı esnafının tercih edilme sebebi ise, fırıncılığın gedik sistemi ile en erken ve en yoğun şekilde tanışan sektörlerden biri olmasıdır. Böylece devletin zorunlu gıda maddeleri üretimi ile ilgili izlediği politika ve bu politikanın gediklerle bağlantısının değerlendirilip – inhisar usulünün benimsendiği 1727 yılının öncesi ve sonrası karşılaştırılarak – dönemsel bir mukayese yapılması hedeflenmektedir.

The 18th century was a period in which the practice of gedik increased visibly in Ottoman tradesmen. In this period, the introduction of the inhisar method in Ottoman tradesmen gave a new meaning to the concept of gedik. In this context, in the secondary literature, the concept of gedik has been mostly defined on the basis of the new meaning it has gained as of the 18th century. Therefore, it is possible to draw an indirect conclusion from the definitions of the gedik in the literature, prevents the increase in employment in tradesmen. At this point, the question arises whether the gediks prevent the increase in employment in the tradesmen. Although there are studies in the literature on various branches of tradesmen and the number of shops in these sectors over the years, there is no study that deals with the subject in the context of gedik and its effect on employment. Since the effect of gedik on the employment rate is not the same in every period and in every sector, it was deemed appropriate to select a certain period and sector within the scope of the study. In this context, the aim of the study is to determine to what extent and in which direction the gedik system affects the employment rate and quality of bakery tradesmen. The 18th century, which was the period when the inhisar method was adopted by the state, was preferred as the period. The reason why bakery tradesmen are preferred as a sector is that bakery is one of the sectors that met the gedik system in the earliest and most intense way. Thus, it is aimed to evaluate the policy pursued by the state regarding the production of compulsory foodstuffs and the connection of this policy with the gediks.