Devletin tarihsel gelişimi bağlamında devlet bütçesinin ekonomi politiği: Türk devlet bütçesi açısından bir analiz

Abstract

Bu çalışmanın temel amacı düzenleme okulu bağlamında Türkiye'de devletin dönüşümünün bütçenin ekonomi politik analizinden hareketle ortaya konulmasıdır. Düzenleme okulu, kapitalizmin tarihsel gelişiminin toplumsal ve siyasal müdahale ve düzenlemelere dayandığına ve sermaye birikimi için gerekli üretim ve tüketim arasındaki döngüsel ilişkinin istikrarını sağlayan, yeniden yapılandıran ve kolaylaştıran kurumsal mekanizmalara vurgu yapmaktadır. Bu nedenle düzenleme okuluna göre kapitalizmin belirli dönemlerinde açığa çıkan birikim rejimi krizlerinde istikrarın sağlanmasında devletin rolü oldukça önemlidir. Kamu harcamaları ve vergilerden oluşan devlet bütçeleri ise birikim rejimlerinde en önemli düzenleme araçları olarak kabul edilmektedir. Her ne kadar ana akım maliye anlayışında bütçe ile ilgili teorik bilgiler kapitalist sistemin temel öğelerini içerse ve toplumsal ilişkilerde açığa çıkan çelişkileri perdelese de çalışmanın temel iddiası bu perdenin aralanmasıdır. Çalışmada düzenleme okulunun kuramsal çerçevesinden hareketle Türkiye'de devletin dönüşümü fordist birikim rejimi, fordist birikim rejiminin krizi ve post fordist birikim rejimi olmak üzere üç dönemde kamu harcamalarının ve vergilerin yapısı analiz edilerek ortaya konmaktadır. Elde edilen sonuçlara göre Türkiye'de kapitalist devletin dönüşümünde belirleyici etken sermaye birikiminin yeniden üretiminin ve kapitalist devletin meşruiyetinin sağlanmasıdır. Her bir birikim rejimi modeli bu amaçları gerçekleştiren bir bütçeye yani harcama politikalarına ve vergi düzenlemelerine sahiptir. Örneğin fordist birikim rejiminde kamu harcamalarının büyük bir kısmı emek üretkenliğini arttıran sosyal harcamalardan ve üretimin genel koşullarının devamını sağlayan alt yapı yatırımlarından oluşmuştur. Bu dönemde vergi politikalarında vergi reformları ve sermayeyi teşvik edici vergi düzenlemeleri ön planda olmuştur. Post fordist birikim rejiminde ise finansal serbestleşmenin bir sonucu olarak harcamalar içerisinde faiz harcamalarının payı artmış bunun maliyeti olarak sosyal harcamaların payı azalmıştır. Vergi politikalarında ise sermaye kesimi üzerindeki vergi yükü azaltılarak harcama üzerinden alınan vergilerin de artmasıyla vergi yükü ücretli ve çalışan kesime kaydırılmıştır. Özetle çalışmanın özgünlüğü düzenleme okuluna göre Türkiye'de kapitalist devletin sermaye birikimindeki rolünün bütçe ekonomi politik analiziyle ortaya konulmasıdır.

The main purpose of this study is to reveal the transformation of the state in Turkey by carrying out a political economy analysis of budget from the perspective of the regulation school. The regulation school emphasizes that the historical development of capitalism depends on social and political interventions and regulations and focuses on the institutional mechanisms that maintain, restructure, and facilitate the stability of the cyclical relationship between the production and the consumption which is essential for the capital accumulation. Considering these factors, the regulation school argues that state has a crucial role in maintaining the stability during the crises of accumulation regime. State budgets made up of public expenditures and taxes are regarded as the most important regulation tools in accumulation regimes. Although budget theories in the mainstream public finance only cover the main elements of the capitalist system and veil the contradictions occurring in social relations, the main argument of this study is to take the lid off their concealing feature/ this study mainly wishes to take the lid off this concealing feature. Theoretically based on the framework of the regulation school, this study reveals the transformation of the state in Turkey with an analysis of public expenditures and taxes within three periods: accumulation regime in Fordism, accumulation crisis of Fordism and accumulation regime in Post-Fordism. The findings of this study indicate that the decisive factor in the transformation of the capitalist state in Turkey is based on the will to ensure the reproduction of capital accumulation and the legitimacy of the capitalist state. Every accumulation regime model has a budget that realizes these goals, or expenditure policies and tax regulations. For instance, in Fordism, public expenditures mainly consisted of social expenditures that enhanced the labor productivity and the infrastructure investments that maintained the general circumstances of production. Tax reforms and incentive tax regulations that attracted the capital came to the forefront of tax policies during that period. In Post-Fordism, though, the share of interest expenditures increased as a result of the financial liberalization, leading to a decrease in the share of social expenditures. When tax policies considered, the tax burden shifted to the working class as the tax burden on capital owners was reduced, and taxes levied on expenditures were increased. To sum up, the focal point of this study is the political economy analysis of the budget. It argues that the state has a crucial role in the reproduction of the capital accumulation and the regulation of social relations with the help of tax and expenditure policies.