Hanefî mezhebinde Ebû Hanîfe'nin hilafına İmâmeyn'in görüşlerinin Müftâ Bih olduğu meselelerin tahlili: Münâkehât örneği

Abstract

Hanefî fıkıh literatüründe “İmâmeyn” lakabıyla bilinen Ebû Yûsuf ve Muhammed b. Hasan eş-Şeybânî, kendisine mezhep nispet edilen Ebû Hanîfe'den sonra Hanefî mezhebinin teşekkülü, yayılması ve günümüze kadar ulaşmasında kilit rol oynamışlardır. Hanefî mezhebinde Ebû Hanîfe, Ebû Yûsuf ve İmam Muhammed'in birçok meselede ihtilaf ettikleri bilinen bir husustur. Bu ihtilaflar, İslam hukuk literatürünün zenginleşmesi ve hukukî çoğulculuk açısından önem arz ederken, öte yandan hukuki istikrarı sağlama ve mezhepte müftâ bih görüşü belirleme açısından kaçınılmaz olarak bazı zorluklar neden olmaktadır. Bu bağlamda İmâmeyn'in görüşlerinin mezhep kapsamında değerlendirilmesi ve görüşlerinin müftâ bih olarak kabul edilmesinin gerekçelendirilmesi, tarih boyunca Hanefî fakihlerin temel uğraş alanlarından olmuştur. İmâmeyn’in görüşlerinin müftâ bih olduğu meselelere bakıldığında tercihin belli bir usule göre yapıldığı ve bu usule riayet edildiğinde mezhep yapılanmasının canlı ve dinamik bir yapı olduğu görülecektir. Hanefî mezhebinde Ebû Hanîfe'nin hilafına İmâmeyn'in görüşlerinin müftâ bih olduğu meselelerin tahlil edileceği bu çalışmada mezhep içi tercih bakımından İmâmeyn'in konumu ele alınmıştır. Bu amaçla mezhep kavramının tanımı, mezhep içi tercih, müftâ bih görüşün bağlayıcılığı, İmâmeyn’in Ebû Hanîfe'ye muhalif olan görüşlerinin mezhep kapsamında değerlendirmesi problemi ve İmâmeyn’in ictihad seviyesi ele alınmıştır. Daha sonra Münakehâtla alakalı Ebû Hanîfe’nin hilafına İmâmeyn’in görüşlerinin müftâ bih olduğu meseleler tahlil edilmiştir. Burada ilgili meselelerin birçok Hanefî fıkıh eserinde nasıl ele alındığı, ihtilafta tarafların görüşlerinin nasıl gerekçelendirildiği ve tarihî süreçte hangi görüşün nasıl müftâ bih hale geldiği incelenmiştir. Son olarak bir değerlendirilme yapılmış ve varılan sonuçlara yer verilmiştir.Abū Yūsuf and Muhammad b. Hasan al-Shaybānī, known as "Imamayn" in the Hanafi fiqh literature, played a key role in the formation, spread, and survival of the Hanafi madhhab after Abū Hanīfa, to whom the madhhab is attributed. It is a well-known fact that Abū Hanīfa, Abū Yūsuf, and Imam Muhammad disagreed on many issues in the Hanafi madhhab. While these disagreements are important in terms of enriching the Islamic legal literature and legal pluralism, on the other hand, they inevitably create some difficulties in terms of ensuring legal stability and determining the muftā bih opinion in the sect. In this context, evaluating the opinions of the Imamayn within the scope of the sect and justifying the acceptance of their opinions as muftā bih has been one of the main fields of Hanafi jurists throughout history. When we look at the issues in which the opinions of the Imamayn are mufṭā bih, it will be seen that the preference is made according to a certain procedure, and when this procedure is followed, it will be seen that the structure of the sect is lively and dynamic. In this study, the position of the Imāmeyn in terms of intra-sect preference is discussed in terms of analyzing the issues in the Hanafī madhhab in which the opinions of the Imāmeyn are mftā bih contrary to Abū Hanīfa. For this purpose, the definition of the concept of sect, intra-sect preference, the binding nature of the mufti bih opinion, the problem of evaluating the opinions of the Imāmeyn that are opposed to Abū Hanīfa within the scope of the sect, and the level of Ijtihad of the Imāmeyn are discussed. Then, the issues related to munakhāt in which the opinions of the Imāmeyn contrary to Abū Hanīfa's were muftā bih were analyzed. Here, it is examined how the relevant issues are handled in many Hanafī fiqh works, how the views of the parties in the dispute are justified, and how which view has become mufṭā bih in the historical process. Finally, an evaluation is made and the conclusions are given.