Klasik Arap edebiyatında nükte derleyiciliğinin ilk sistematik örneği: El-Ecvibetü’l-müskite

Abstract

Hazırcevaplık teması ekseninde teşekkül eden ve kâhir ekseriyeti Arap, hatırı sayılır bir bölümü de Grek medeniyetine ait rivayetlerden oluşan el-Ecvibetü’l-müskite Abbâsi devri kâtiplerinden İbrahim İbn Ebû ‘Avn’ın (öl. 322/934) kaleme aldığı klasik bir anekdot derlemesidir. Tespitimize göre bu eser hazırcevaplık temalı ilk müstakil derleme olup gerek sistematiği ve veciz üslubu gerek sunduğu otantik anekdot malzemesiyle müteakip dönemlerde telif edilen edeb koleksiyonlarına büyük katkılar sağlamış öncü bir çalışmadır. Kısa hacmine rağmen konu çeşitliliği açısından geniş bir yelpaze sunan eser ağırlıklı olarak Hicri ilk üç yüzyıla dair anlatılarda bulunmakta olup bu devirlerin sosyal dokusu, dinî görüntüsü, günlük pratikleri, siyasi atmosferi, mizah anlayışı ve kültürel kimliği hakkında çok önemli detaylar sunmaktadır. Tema zenginliğinin yanı sıra karakter kadrosu açısından da oldukça geniş bir tabana yayılan bu nadide derleme halifeler, devlet adamları, şairler, âlimler, Yunan filozofları, zâhitler, kelâmcılar, bedeviler, nüktedanlar, muhannesler, hür kadınlar ve cariyeler başta olmak üzere gerek ismen gerek anonim hüviyette karşımıza çıkan etraflı bir karakter kadrosuna sahiptir. Gülmece sanatının hemen her tür ve tonuna dair kapsamlı bir içerik sunan el-Ecvibetü’l-müskite klasik Arap mizahının kadim ve seçkin bir örneği olmasının yanı sıra medeniyet tarihi araştırmaları için de göz ardı edilemez bir referanstır. Tüm bu özelliklerinden ötürü araştırma konusu olarak belirlediğimiz eser; öne çıkan temaları ve temel karakter kadrosu merkeze alınarak çoğunlukla betimleyici, yer yer de analitik bir yöntemle ele alınarak tahlil edilmiştir. Hazırcevaplık teması ekseninde teşekkül eden ve kâhir ekseriyeti Arap, hatırı sayılır birbölümü de Grek medeniyetine ait rivayetlerden oluşan el-Ecvibetü’l-müskite Abbâsidevri kâtiplerinden İbrahim İbn Ebû ‘Avn’ın (öl. 322/934) kaleme aldığı klasik biranekdot derlemesidir. Tespitimize göre bu eser hazırcevaplık temalı ilk müstakil derleme olup gerek sistematiği ve veciz üslubu gerek sunduğu otantik anekdot malzemesiylemüteakip dönemlerde telif edilen edeb koleksiyonlarına büyük katkılar sağlamış öncübir çalışmadır. Kısa hacmine rağmen konu çeşitliliği açısından geniş bir yelpaze sunaneser ağırlıklı olarak Hicri ilk üç yüzyıla dair anlatılarda bulunmakta olup bu devirlerinsosyal dokusu, dinî görüntüsü, günlük pratikleri, siyasi atmosferi, mizah anlayışı vekültürel kimliği hakkında çok önemli detaylar sunmaktadır. Tema zenginliğinin yanısıra karakter kadrosu açısından da oldukça geniş bir tabana yayılan bu nadide derlemehalifeler, devlet adamları, şairler, âlimler, Yunan filozofları, zâhitler, kelâmcılar, bedeviler, nüktedanlar, muhannesler, hür kadınlar ve cariyeler başta olmak üzere gerek ismen gerek anonim hüviyette karşımıza çıkan etraflı bir karakter kadrosuna sahiptir.Gülmece sanatının hemen her tür ve tonuna dair kapsamlı bir içerik sunan el-Ecvibetü’l-müskite klasik Arap mizahının kadim ve seçkin bir örneği olmasının yanı sıra medeniyettarihi araştırmaları için de göz ardı edilemez bir referanstır. Tüm bu özelliklerinden ötürü araştırma konusu olarak belirlediğimiz eser; öne çıkan temaları ve temel karakterkadrosu merkeze alınarak çoğunlukla betimleyici, yer yer de analitik bir yöntemle elealınarak tahlil edilmiştir.Al-Ajwibatu'l-Mosketah is a classic anecdote collection that falls under the concept of wittiness, with a significant part of it coming from the Arabic civilization and some narations from the Greek civilization, written by Ibrahim Ibn Abû 'Awn (d. 322/934), one of the clerks of the Abbasid era. According to our findings, this work is the first independent compilation with the concept of wittiness, and it is a pioneering work that has made outstanding contributions to the literary collections that have been written in the subsequent periods since its compilation, both with its systematic and concise style and with the authentic anecdotal material it presented. Despite its small size, the book, which offers a wide range in terms of subject diversity, mainly consists of narratives and offers vital details about the social settings, religious image, daily practices, political atmosphere, sense of Humor, and cultural identity of the first three centuries of the Islamic calendar. This precious collection, which has a broad base in terms of characters as well as the richness of its concept, consists of an extensive cast of characters both in name and in an anonymous form, such as caliphs, politicians, poets, scholars, Greek philosophers, ascetics, theologians, Bedouins, wits, effeminate, free women and concubines. Al-Ajwibatu'l-Muskitah, which offers comprehensive content on almost every genre and tone of the art of Humor, is an ancient and distinguished example of classical Arabic Humor and an undeniable reference for civilization history studies. Due to all these features, we have selected this work as the subject matter of our research. We have analyzed it primarily using a descriptive and sometimes analytical method, emphasizing its significant concepts and main characte