Browsing by Author "Esen, Fatma"

Now showing 1 - 20 of 45

Aktif ve pasif örnekleme yöntemleri ile polihalkalı aromatik hidrokarbonların (PAH'lar) mevsimsel değişiminin incelenmesi
(Uludağ Üniversitesi, 2016-06-08) Evci, Yıldız Mine; Esen, Fatma; Uludağ Üniversitesi/Fen Bilimleri Enstitüsü/Çevre Mühendisliği Anabilim Dalı.
Bu çalışmada yüksek hacimli hava örnekleyici (YHHÖ), pasif hava örnekleyiciler (PHÖ'ler) ve geliştirilmiş pasif hava örnekleyiciler (GPHÖ'ler) kullanılarak dış ortam havasındaki polihalkalı aromatik hidrokarbonların (PAH'lar) örneklemesi yapılmıştır. Örnekleme Bursa'da yarı kırsal bir bölgede, 04 Şubat 2013-03 Şubat 2014 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Çalışmada konsantrasyonların hesaplanması için 3'er adet PHÖ ve GPHÖ ile 1 adet YHHÖ eş zamanlı çalıştırılarak mevsimsel ve halkasal olarak örnekleme oranları (R, m3/gün) belirlenmiştir. Bununla birlikte, PHÖ ve GPHÖ ile bir yıl süresince 10, 20, 30, 40 ve 60 günlük periyotlarda örneklemeler yapılmıştır. Kış, ilkbahar, yaz ve sonbahar mevsimleri için YHHÖ ile elde edilen toplam (gaz+partikül) ∑15PAH konsantrasyonlarının minimum ve maksimum değerleri sırasıyla 38,6 ng/m3-419,1 ng/m3, 16,4 ng/m3-164,9 ng/m3, 5,6 ng/m3-16,2 ng/m3 ve 58,9 ng/m3-797,9 ng/m3 olarak hesaplanmıştır. Toplam PAH konsantrasyonları her mevsimde yaklaşık 3 ile 14 katı arasında değişmektedir. PAH konsantrasyonlarının mevsimsel ortalamaları partikül ve gaz faz için yüksekten düşüğe doğru sonbahar > kış > ilkbahar > yaz şeklinde sıralanmıştır. Düşük molekül ağırlıklı PAH'ların gaz fazında dört mevsim için baskın olduğu görülmüştür. Partikül fazda ise kış, ilkbahar ve sonbahar mevsimlerinde BbF ortak baskın PAH türüdür. Ayrıca, elde edilen sonuçlar aynı örnekleme bölgesinde geçmiş yıllarda yapılan çalışmalar ile karşılaştırılmıştır. 2009-2013 yılları arasında artan popülasyona bağlı olarak PAH konsantrasyon seviyelerinin de artırdığı düşünülmüştür. Hesaplanan örnekleme oranları (R) PHÖ'de 0,66-22,41 m3/gün, GPHÖ'de ise 0,08-11,16 m3/gün arasında değişkenlik göstermiştir. Bir yıl süresince yapılan bu çalışmada 10 günlük örneklerin ∑15PAH türü kütle değerleri PHÖ ve GPHÖ için sırasıyla 252,4-11752 ng ve 88,4-3325,51 ng arasında değişmiştir. Eş zamanlı çalıştırılan bu iki örnekleyiciden farklı kütle değerleri elde edilmiştir. Her iki örnekleyici ile elde edilen PAH kütleleri türlerine göre incelenmiş ve molekül ağırlığı düşük PAH'ların daha baskın olduğu görülmüştür. YHHÖ mevsimsel PAH konsantrasyonlarının toksisite eşdeğerleri gaz ve partikül faz için belirlenmiştir. Kanser riskinin en yüksek olduğu tür BaA olarak belirlenmiştir.
Ambient concentrations and gas/particle partitioning of polycyclic aromatic hydrocarbons in an urban site in Turkey
(Taylor & Francis, 2006) Esen, Fatma; Cindoruk, S. Sıddık; Taşdemir, Yücel; Uludağ Üniversitesi/Mühendislik Mimarlık Fakültesi/Çevre Mühendisliği Bölümü.; 0000-0001-7536-0332; AAG-9468-2021; AAG-8469-2021; 10340657500; 10339194600; 6603118338
Atmospheric samples were collected between July 2004 and May 2005 in Bursa, Turkey, when there was no rain, and analyzed for gas and particle concentrations of polycyclic aromatic hydrocarbons (PAHs). This study targeted 15 PAH compounds. Vapor-phase PAH compositions were dominated by the more volatile PAHs, relative to the particle phase. On average, 76% of the total (gas + particulate) PAH concentration was in the vapor phase. Average total PAH concentration was 298 +/- 418 ng/m(3). The large seasonal concentration fluctuation was attributed to residential heating, vaporization, industrial activities, and meteorological conditions. The measured average seasonal concentrations were 55 +/- 40, 187 +/- 202, 645 +/- 588 and 148 +/- 132 ng/m(3) for summer, fall, winter, and spring, respectively. The partitioning of PAHs between gas and particle phases was investigated employing the Junge-Pankow model. Plots of log gas/particle partition coefficient (K-p) versus log liquid vapor pressures (P-L(o)) had reasonable correlations for individual samples. Experimentally determined K-p values were compared with the result obtained using absorption ( octanol - air partition coefficient [K-OA]) into aerosol organic matter and adsorption (K-SA + K-OA) onto soot carbon models. Experimentally determined K-p values were generally in the same range with the ones obtained from the models.
Atmospheric concentration, source identification, and health risk assessment of persistent organic pollutants (POPs) in two countries: Peru and Turkey
(Springer, 2020-09-23) Sarı, Mehmet Ferhat; Del Aguila, Daniel Alejandro Cordova; Taşdemir, Yücel; Esen, Fatma; Uludağ Üniversitesi/Mühendislik Fakültesi/Çevre Mühendisliği Bölümü.; 0000-0001-7114-7286; AAK-1254-2020; ETT-0366-2022; AAG-9468-2021; AAG-8469-2021; 57208564588; 57215695393; 6603118338; 10340657500
It is known that some persistent organic pollutants (POPs) are used worldwide, and these pollutants are dangerous for human health. However, there are still countries where measurements of these pollutants have not been adequately measured. Although many studies have been published for determining the concentrations of POPs in Turkey, there are limited studies in Latin American countries like Peru. For this reason, it is essential both to conduct a study in Peru and to compare the study with another country. This study is aimed at determining the atmospheric POPs such as polycyclic aromatic hydrocarbon (PAH), organochlorine pesticide (OCP), and polychlorinated biphenyl (PCB) concentrations using passive air samplers in Yurimaguas (Peru) and Bursa (Turkey). Molecular diagnosis ratios and ring distribution methods were used to determine the sources of PAHs. According to these methods, coal and biomass combustions were among the primary sources of PAHs in Peru, while petrogenic and petroleum were the primary sources of PAHs in Turkey. Then, alpha-HCH/gamma-HCH and beta-/(alpha+gamma)-HCH ratios were used to determine the sources of OCPs. According to the alpha-HCH/gamma-HCH ratios, the primary sources of OCPs in both countries were lindane. Similarly, according to beta-/(alpha+gamma)-HCH ratios, the HCHs have been historically used in Peru while they were recently utilized in Turkey. Finally, homologous group distributions were used to determine the sources of PCBs. Similar distributions of homologous groups were observed in the sampling sites in both countries. Also, the homologous group distributions obtained have been determined that industrial activities could be effective in the sampling areas in both countries. When the cancer risks that could occur via inhalation were evaluated, no significant cancer risk has been determined in both countries.
Atmospheric concentrations of PAHs, their possible sources and gas-to-particle partitioning at a residential site of Bursa, Turkey
(Elsevier Science, 2008-06) Vardar, Nedim; Esen, Fatma; Taşdemir, Yücel; Uludağ Üniversitesi/Mühendislik Fakültesi/Çevre Mühendisliği Bölümü.; AAG-8469-2021; AAG-9468-2021; 10340657500; 6603118338
Atmospheric PAH concentrations were determined in Gulbahce district of Bursa, Turkey between August 2004 and April 2005. Measured PAH concentrations were classified as heating and non-heating season samples. The concentrations of total PAHs in heating season were almost ten times higher than those in non-heating season. Diagnostic ratios and factor analysis results show that in the heating season traffic along with residential heating emissions heavily influence PAH concentrations. The plot of logK, versus logP(L)(0) for all the data set of heating and non-heating season samples gave significantly different slopes. The slope for the heating season samples (-0.92) was steeper than the one for the non-heating season samples (-0.78). The partitioning results for individual samples further indicated that slope values varied depending on air parcel trajectories. Air parcels traveled over water (either over the Black Sea or Aegean Sea) prior to arriving at the sampling site had less steep slopes. Partitioning of PAHs was also investigated by comparing experimentally determined K-p values with the results obtained both from octanol-based model (K-p(Oct.)) and soot and octanol-based model (K-p (Soot+Oct.)). Both models were useful in predicting the experimental K-p values. However, they did not explain the observed variability in the experimental K-p values.
Atmospheric polycyclic aromatic hydrocarbons (PAHs) at two sites, in Bursa, Turkey: Determination of concentrations, gas–particle partitioning, sources, and health risk
(Springer, 2020-04) Ayyıldız, Emine Gürkan; Esen, Fatma; Bursa Uludağ Üniversitesi/Mühendislik Fakültesi/Çevre Mühendisliği.; 0000-0002-1445-0868; AAG-8469-2021; IIV-0320-2023; 57212277637; 10340657500
This study investigated the concentration of polycyclic aromatic hydrocarbons (PAHs) using particle and gas-phase air samples collected in the Ovaakca and Cumalikizik region of Bursa, between May and September 2017. The concentration of Σ16PAH measured in the gas phase, for Ovaakca and Cumalikizik, were 5.32 ± 1.98 and 4.91 ± 3.41 ng m−3, respectively; and for the particle phase, 0.81 ± 0.56 and 1.84 ± 1.82 ng m−3, respectively. The coefficient of gas-particle partitioning was related to the excessive cooled vapor pressure. The determined slope values were − 0.319 (Ovaakca) and − 0.505 (Cumalikizik), which showed the strong effect of organic carbon absorption and the distance to the equilibrium. These experimental values were compared with the results obtained using the octanol/air and Dual partition models, and Dual partition model showed more accurate values than the octanol/air model. The relations between temperature and concentration in the gas phase of PAHs were evaluated using the Clausius–Clapeyron equation. The results indicated the influence of long-range transport of the atmospheric concentrations of PAHs at the regions. Diagnostic ratio analysis showed that biomass burning, coal combustion, and vehicular emissions contributed greatly to the atmospheric PAHs in the regions. In principal component analysis analysis, wood-burning was found to be the predominant parameter in addition to PAH sources determined with diagnostic ratios. In this study, the lifetime risk of lung cancer was calculated according to the mean and max BaP-TEQ values. When calculated according to the average values, while both regions were acceptable risk levels (Ovaakca: 2.6 × 10−6 and Cumalikizik: 8.6 × 10−6), at low-risk level was determined according to max BaP-TEQ values only in the Cumalikizik region (1.93 × 10−5).
Biomonitoring and source identification of polycyclic aromatic hydrocarbons (PAHs) using pine tree components from three different sites in Bursa, Turkey
(Springer, 2020-05) Sarı, Mehmet Ferhat; Esen, Fatma; Taşdemir, Yücel; Bursa Uludağ Üniversitesi/Mühendsilik Fakültesi/Çevre Mühendisliği.; 0000-0001-7114-7286; AAK-1254-2020; AAG-8469-2021; AAG-9468-2021; 57208564588; 10340657500; 6603118338
Pine trees are used as biomonitoring agents to evaluate atmospheric polycyclic aromatic hydrocarbons (PAHs). Due to industrialization, urban construction, and rapid population growth, the city of Bursa is experiencing air pollution. In this study, PAHs were measured in pine tree branches and needles at a wastewater treatment plant site, an industrial site, and semirural site in Bursa for 12 months. The concentrations fluctuated depending on the characteristics of the areas. The lowest concentration value was measured in the semirural site while the highest value was determined in the wastewater treatment plant site. The PAH concentrations in pine needles ranged from 24 to 2565 ng/g dry weight (DW) and in pine branches from 163 to 2871 ng/g DW for 16 PAHs. Naphthalene, phenanthrene, fluorene, and fluoranthene were determined as dominant species in both tree components. Diagnostic ratios, ring profile, principal component analysis, the coefficient of divergence, and the Pearson correlation coefficient methods were used in the definition of sources of PAHs in the sampling sites, although all source identification methods have advantages and disadvantages. According to the results, the PAHs mainly originated from biomass and coal burning, traffic, and mixed sources. It also was concluded that three sampling sites showed higher PAH concentrations during winter, and the main PAH sources were similar.
Bulk deposition of polycyclic aromatic hydrocarbons (PAHs) in an industrial site of Turkey
(Elsevier, 2008-03) Esen, Fatma; Cindoruk, Sabahattin Sıddık; Taşdemir, Yücel; Uludağ Üniversitesi/Mühendislik Fakültesi/Çevre Mühendisliği Bölümü.; 0000-0001-7536-0332; AAG-8469-2021; AAG-9468-2021; 10340657500; 9245756200; 6603118338
Ambient air and deposition samples were collected in the period of July 2004-May 2005 in an industrial district of Bursa, Turkey and analyzed for polycyclic aromatic hydrocarbon (PAH) compounds. The overall average of fourteen bulk deposition fluxes for PAHs was 3300+/-15100 ng m(-2) d(-1). PAH depositions showed a seasonal variation and they were higher in winter months. This was probably due to increases in residential heating activities and decreases in atmospheric mixing layer levels. Ambient air samples, measured with a high volume air sampler, were collected from the same site. The average total concentration including gas and particulate phase was about 300+/-420 ng m(-3) and it was in the range of previously reported values. Some of the ambient air and bulk deposition samples were collected simultaneously in dry periods. Both concurrently measured values were used to calculate the dry deposition velocities whose overall average value was 0.45+/-0.35cm s(-1). (C) 2007 Elsevier Ltd. All rights reserved.
Bursa Atmosfer'indeki polisiklik aromatik hidrokarbonların (PAH'ların) gaz/partikül konsantrasyon dağılımları ve kuru çökelme miktarları
(Uludağ Üniversitesi, 2006-07-13) Esen, Fatma; Taşdemir, Yücel; Uludağ Üniversitesi/Fen Bilimleri Enstitüsü/Çevre Mühendisliği Anabilim Dalı.
Bu çalışmada, Bursa İli'ndeki dört farklı bölgeden (Üniversite, Organize Sanayi Bölgesi (OSB), BUTAL (Bursa Test ve Analiz laboratuarı) ve Gülbahçe) alınan dış hava örneklerinde PAH'ların konsantrasyon ve kuru çökelme akı değerleri belirlenmiştir. Örnekleme dört mevsimi yansıtması bakımından Temmuz 2004- Mayıs 2005 tarihleri arasında yapılmıştır. Konsantrasyon örnekleri PS-1 model yüksek hacimli hava örnekleyicileri ile, akı örnekleri de su yüzeyi örnekleyicisi (BUTAL ve Üniversite'de) ve toplam çökelme örnekleyicisi (Organize Sanayi Bölgesi ve Gülbahçe'de) kullanılarak toplanmıştır. Ortalama toplam (Gaz+partikül) ?PAH konsantrasyonları Üniversite, OSB, BUTAL ve Gülbahçe'de sırasıyla 147±222, 298±418, 456±524 ve 540±752 ng/m3 değerlerini almışlardır. Bu değerler daha önce benzer özelliğe sahip bölgelerde yapılmış çalışmalarla paralellik göstermektedir. Gaz faz PAH yüzdeleri her bir bileşik için %0,9 - % 99,4 arasında değişmektedir. Molekül ağırlığı hafif olan PAH bileşenlerinin gaz faz yüzdeleri fazla iken molekül ağırlığının artması ile gaz faz yüzdeleri azalma göstermiştir. BUTAL'de toplam (Gaz+partikül) akı 36699±18302, gaz faz akı 34080±17715, partikül faz akı değeri de 2619±1597 ng/m2-gün değerlerini alırken Üniversite'de toplam (Gaz+partikül) akı 5954±4287, gaz faz akı 5061±4090, partikül faz akı değeri de 892±521 ng/m2-gün değerlerini almıştır. OSB ve Gülbahçe bölgelerinde ölçülen toplam akı değerleri de sırasıyla 3407±5184 ve 1902±425 ng/m2-gün değerlerini almıştır. OSB, Gülbahçe, BUTAL ve Üniversite bölgelerinde PAH akıları ve konsantrasyonları tüm değerlerin ortalaması kullanılarak kuru çökelme hızları hesaplanmış ve sırasıyla 0,45±0,35 cm/s, 0,51±0,70 cm/s, 0,30±0,34 cm/s ve 0,48±0,38 cm/s değerleri elde edilmiştir. Bulunan değerler literatür ile örtüşmektedir. BUTAL ve Üniversite bölgeleri için gaz faz kütle transfer katsayısı (KG) gaz faz akı ve konsantrasyonları tüm değerlerin ortalaması kullanılarak hesaplanmış, sırası ile 0,55±0,38 cm/s ve 0,72±1,15 cm/s değerleri bulunmuştur. Bulunan gaz faz kütle transfer katsayıları literatür değerleri ile aynı seviyededir.
Bursa atmosferindeki polisiklik aromatik hidrokarbon konsantrasyonları ve muhtemel kaynaklarının belirlenmesi
(Bursa Uludağ Üniversitesi, 2022-11-15) Sari, Mehmet Ferhat; Esen, Fatma; Bursa Uludağ Üniversitesi/Fen Bilimleri Enstitüsü/Çevre Mühendisliği.; Bursa Uludağ Üniversitesi/Mühendislik Fakültesi/Çevre Mühendisliği Bölümü.; 0000-0001-7114-7286; 0000-0002-1445-0868
Bu çalışmada Bursa’da 6 farklı noktada pasif hava örnekleyici kullanarak bir yıl boyunca dış ortam havasındaki PAH’ların konsantrasyon değerleri ve muhtemel kaynaklarının belirlenmesi amaçlanmıştır. En düşük konsantrasyon değeri arka plan olarak nitelendirilen Keles örnekleme noktasında ölçülmüş iken, en yüksek konsantrasyon değeri Sanayi/Tarım olarak nitelendirilen Hasanağa örnekleme noktasında ölçülmüştür. Elde edilen konsantrasyon değerleri Bursa’da daha önceki yıllarda yapılan çalışmalardan yüksek bulunmuştur. Bunun nedeninin yıllara göre sanayinin ve nüfusun artmasına bağlı olarak atmosferik PAH girdilerinin artması olduğu düşünülmüştür. PAH’ların muhtemel kaynaklarının belirlenmesinde ise literatürde sıklıkla kullanılan yöntem olan moleküler tanı oranlarından yararlanılmıştır. Elde edilen moleküler tanı oranlarına göre Bursa atmosferindeki PAH’ların en büyük kaynaklarının fosil yakıtların yanması ile trafik olduğu belirlenmiştir. Ayrıca Bursa’da önceki yıllarda yapılan çalışmalarda belirlenen PAH kaynakları ile bu çalışmada belirlenen PAH kaynakları arasında benzerlik bulunmuştur.
Bursa ili iç ve dış ortam havasında organoklorlu pestisit (OCP) seviyelerinin değerlendirilmesi
(Bursa Uludağ Üniversitesi, 2022) Shanabo, Sündüz; Esen, Fatma; Bursa Uludağ Üniversitesi/Fen Bilimleri Enstitüsü/Çevre Mühendisliği Anabilim Dalı.; 0000-0003-1963-513X
Bu çalışmada, iç ve dış ortam hava örnekleri Aralık 2019 ve Şubat 2020 ayları arasında, Bursa ili'nin 15 farklı noktasındaki mekanlardan pasif hava örnekleyici (PHÖ) kullanılarak Organoklorlu Pestisitlerin (OCP'lerin) seviyeleri değerlendirilmeye çalışılmıştır. 15 farklı noktadan iç ortam hava örnekleri alınırken bu noktalardan 6 tanesinden de aynı örnekleme zamanında dış ortam hava örnekleri alınmıştır. Örneklemenin yapıldığı bölgeler Bursa'nın Yıldırım, Kestel, Mudanya, Nilüfer ve Osmangazi ilçelerindedir. İç ortam havasında ölçülen toplam 10 OCP (∑10OCP) konsantrasyonları için minimum değer 93,39 pg/m3 ile Yıldırım ilçesinde Bursa Modern evinde (8.), maksimum değer 887,10 pg/m3 ile Yıldırım ilçesinde Vişne caddesindeki tekstil atölyesinde (5.) tespit edilmiştir. Değerinin yüksek olmasının sebebi bölgenin sanayi olması olduğu belirlenmiştir. Dış ortam havasında ölçülen Σ10OCP konsantrasyonları için minimum değer 130,6 pg/m3 ile Nilüfer ilçesinde Yüzüncüyıl Mahallesinde yer alan referans noktalardan biri olan ev (13.) iken; maksimum değer 888,8 pg/m3 ile Yıldırım ilçesinde Esenevler Mahallesindeki eve (6.) aittir. Bu durum, bölgelerde daha önce pestisitlerin kullanıldığı ve hava ortamında hala etkilerinin gözlenebileceğini ortaya koymaktadır. Yüksek konsantrasyonun alanda kirleticinin varlığına ek nedenlerinden biri de örnekleme döneminde binanın dış bölümünde yapılan boyama çalışmasıdır. İç ve dış ortam OCP konsantrasyonlarının oranları (İ/D) hesaplanmış ve kirleticilerin çoğunlukla iç ortamdan kaynaklandığı sonucuna varılmıştır. Tanı oranları kullanılarak da Bursa'da lindan kullanımının hala devam ettiği belirlenmiştir. PHÖ kullanarak elde edilen OCP'lerin konsantrasyon değerleri kullanarak yetişkin insanlarda ve çocuklarda oluşabilecek kanser riski değerlendirilmiştir. Elde edilen sonuçlara göre hem iç hem de dış ortam için yetişkin insanlarda ve çocuklarda solunum yoluyla oluşan OCP'ye ait kanser riskinin yüksek seviyelerde olduğu tespit edilmiştir.
Bursa Uludağ Üniversitesi kampüsündeki atmosferik PAH’ların mevsimsel değişiminin belirlenmesi
(Bursa Uludağ Üniversitesi, 2019-07-01) Esen, Fatma; Ayyıldız, Emine Gürkan; Bozkurt, Y. Mine; Bursa Uludağ Üniversitesi/Mühendislik Fakültesi/Çevre Mühendisliği Bölümü.
Bursa’da yarı kırsal bir bölgede (Bursa Uludağ Üniversitesi Kampüs-BUÜK), 04 Şubat 2013-03 Şubat 2014 tarihleri arasında, yüksek hacimli hava örnekleyicisi (YHHÖ) kullanılarak atmosferik polisiklikaromatik hidrokarbonların (PAH’ların) örneklemesi yapılmıştır. Bulunan sonuçlar mevsimsel ve ısınmalı-ısınmasızdönemolarak değerlendirilmiştir. İlkbahar, yaz, sonbahar ve kış mevsimleri için elde edilen ∑15PAH konsantrasyonları (gaz+partikül) sırasıyla 60±53 ng/m3 , 12±4 ng/m3 , 451±243 ng/m3 , ve 158±104 ng/m3 olarak hesaplanmıştır. Sonbahar ve diğer mevsimler arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmuştur (Mann-Whitney rank test, p <0,05). Ayrıca, elde edilen sonuçlar aynı örnekleme bölgesinde geçmiş yıllarda yapılan çalışmalar ile karşılaştırılmıştır. 2013 yılı gaz ve partikül fazlarının toplamının ortalamasıPAH konsantrasyonu 119±129 ng/m3 olarak belirlenmiştir. 2009-2013 yılları arasında artan nüfusa bağlı olarak PAH konsantrasyon seviyelerinde artış görülmüştür. Toplam PAH konsantrasyonu ortalamaları ısınmalı dönemde 345±243 ng/m3 iken, ısınmasız dönemde 33±51 ng/m3 olarak tespit edilmiş olup literatürle benzerlik göstermektedir. Konsantrasyon değerlerinin %79’u ısınmalı dönemde, %83’ü ısınmasız dönemde gaz formunda olduğu belirlenmiştir.
Bursa’da iç ve dış mekan hava örneklerinde poliaromatik hidrokarbonların (PAHs) belirlenmesi
(Gazi Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık, 2017-12-27) Esen, Fatma; Kayıkçı, Gizem; Uludağ Üniversitesi/Mühendislik Fakültesi/Çevre Mühendisliği Bölümü.; AAG-8469-2021; 10340657500; 57199398588
Kalıcı Organik Kirleticiler’den (KOK) olan poliaromatik hidrokarbonların (PAH’lar) bina içi ve dış atmosferik ortamlarda belirlenmesine yönelik çalışmalara olan ilgi gün geçtikçe artmaktadır. Bunun sebebi KOK’ların çevreye özellikle insan sağlığı üzerine olan olumsuz etkilerinin yapılan çalışmalarla ortaya konulmasıdır. Yapılan çalışmada Bursa ili’nde yer alan 12 adet evin iç ortamından (mutfak ve oturulan oda) ve bu evlerden 6 tanesinin aynı zamanda dış ortamından pasif örnekleme metodu ile hava örneği alınarak PAH seviyeleri belirlenmiştir. Örnekleme kapı ve pencerenin açık olduğu yaz mevsimi (18.07.2014- 01.09.2014) ile kapı ve pencerenin kapalı olduğu sonbahar mevsiminde (18.10.2014-01.12.2014) yapılmıştır. Ortalama toplam PAH konsantrasyonları yaz mevsiminde oturma odası ve mutfakta sırası ile 20,3±17,9 ng/m3 ve 22,9±28,0 ng/m3 değerlerini alırken sonbahar mevsiminde 27,2±20,0 ng/m3 ve 21,7±10,5 ng/m3 değerlerini almıştır. Dış ortamda ölçülen ortalama toplam PAH konsantrasyonları ise yaz mevsiminde 10,2±6,0 ng/m3 , sonbahar mevsiminde de 20,5±11,0 ng/m3 değerlerini almıştır. Özellikle sonbahar mevsiminde ısınma amaçlı yakmanın başlaması ile birlikte genellikle kirletici kaynak dış ortam olarak hesaplanmıştır. Yapılan çalışmada oturma odası, mutfak ve dış ortam için mevsimsel olarak tanı oranları hesaplanmış ve düşük molekül ağırlığına sahip toplam PAH türlerinin, yüksek molekül ağırlığına sahip toplam PAH türlerine oranı 1’in üzerinde çıkmıştır. Bu sonuç PAH’ların kaynağının petrol, yani trafik olduğunu ortaya koymuştur.
Bursa'da iç ve dış mekan hava örneklerinde poliaromatik hidrokarbonların (PAHs) incelenmesi
(Uludağ Üniversitesi, 2017-02-21) Kayıkçı, Gizem; Esen, Fatma; Uludağ Üniversitesi/Fen Bilimleri Enstitüsü/Çevre Mühendisliği Anabilim Dalı.
Bu çalışmada, Bursa ilindeki on iki farklı ev ortamından alınan iç ve dış ortam hava örneklerinde Poli Aromatik Hidrokarbonların (PAH'ların) konsantrasyonları belirlenmiştir. Örnekleme kapı ve camların açık olduğu yaz ve havaların soğumaya başladığı sonbahar dönemini yansıtması bakımından 2014 yılı Temmuz ve Aralık ayları arasında gerçekleştirilmiştir. PAH konsantrasyonları pasif örnekleyiciler kullanılarak toplanmıştır. Yaz dönemi için ortalama Σ8PAH konsantrasyonu oturma odası, mutfak ve dış ortam havasında sırasıyla 20±17, 22±28, 10±6 ng/m3 olarak belirlenmiştir. Sonbahar dönemi için ortalama Σ9PAH konsantrasyonu oturma odası, mutfak ve dış ortamda sırasıyla 27±19, 21±10, 20±11 ng/m3 değerlerini almıştır. Yaz mevsiminde oturma odasından alınan örneklerde en yüksek PAH konsantrasyonu 60,59 ng/m3 değeri ile Yenibağlar mahallesinde yer alan örnekleme noktasında elde edilmiştir. Bu örnekleme noktasında sigara kullanılmaktadır. Sigara içilen örnekleme noktasındaki PAH konsantrasyonları her iki dönemde de diğer örnekleme noktalarına göre daha yüksek çıkmıştır. Yaz mevsiminde ölçülen en düşük PAH konsantrasyonu ise 9,61 ng/m3 ile Karaman mahallesindeki örnekleme noktasına aittir. Sonbahar mevsiminde oturma odasından alınan örneklerde en yüksek PAH konsantrasyonu 59,87 ng/m3 değeri ile Dereköy'de bulunmuştur. Bu örnekleme noktasında havaların soğumaya başlamasıyla soba kullanılması kirletici miktarındaki artışta etkili olmuştur. Sonbahar dönemi en düşük PAH konsantrasyonu ise 6,81 ng/m3 ile Altınşehir mahallesindeki örnekleme noktasında bulunmuştur. Altınşehir mahallesinde bulunan örnekleme noktasındaki evde sonbahar döneminde hava temizleme cihazı kullanılmaya başlanmıştır. Bu dönemden sonra bu örnekleme noktasında PAH konsantrasyon değerlerinde düşüş yaşandığı gözlenmektedir. Yaz dönemi mutfaklardan alınan örneklerde en yüksek PAH konsantrasyonu 106,78 ng/m3 ile Dereköy'deki örnekleme noktasında, en düşük PAH konsantrasyonu 0,31 ng/m3 olarak Karaman mahallesindeki örnekleme noktasında bulunmuştur. Sonbahar dönemi mutfak örneklerindeki en yüksek PAH konsantrasyonu 36,72 ng/m3 ile Dereköy'deki örnekleme noktası iken en düşük PAH konsantrasyonu 17,21 ng/m3 olarak ölçülen Çamlıca mahallesindeki örnekleme noktası olmuştur. Dış ortam örneklerinde, sonbahar dönemi ∑10PAH konsantrasyonu 20,39±11,29 ng/m3 iken yaz dönemi örneklerinde ∑9PAH konsantrasyonu 10,19±6,13 ng/m3olarak hesaplanmıştır. Sonbahar döneminde ısınma amaçlı soba kullanılan bölgeler ile diğer bölgeler karşılaştırıldığında PAH konsantrasyon değerlerinin soba kullanılan evlerde daha yüksek olduğu gözlenmiştir. Bu durum dış ortam ve iç ortam örneklerinde benzerlik göstermektedir. Toplanan örneklerde elde edilen sonuçlara göre uçuculuk özelliği fazla olan ve moleküler ağırlığı düşük olan PAH türlerine (PHE, ANT, FL ve PY) ait konsantrasyon değerleri daha yüksek bulunmuştur. Her bir örnekleme noktasına ait PAH bileşiklerinin BaP ekivalent (BaPeq) değerleri hesaplanarak kanser risklerinin bulunması hedeflenmiştir. Yaz dönemi kanser risk değerlerinin iç ortam oturma odası, mutfak ve dış ortam örneklerinde 0,11; 0,10 ve 0,06 ng/m3 arasında değiştiği gözlenirken sonbahar döneminde bu değerler 0,11; 0,16 ve 0,13 ng/m3 olarak bulunmuştur. Bu değerler hem uluslararası standart değer olan 10 ng/m3'ün hem de WHO'nun belirlediği (1 ng/m3, WHO 1987) standart değerin altında kalmaktadır. Yaz dönemi oturma odası ve mutfak örneklerinde çocukların kanser potansiyellerinin yetişkinlere göre iki kat daha fazla olduğu hesaplanmıştır. Sonbahar dönemi oturma odası örneklerinde çocuklar için kanser potansiyeli 0,10 iken yetişkinler için bu değer 0,05 olarak bulunmuştur. Sonbahar döneminde çoçukların kanser olma potansiyelleri yetişkinlerden yaklaşık 2,5 kat daha fazla olduğu belirlenmiştir. Bu oran sonbahar dönemi mutfaklarında hesaplanan kanser risk potansiyelleri ile paralellik göstermektedir. Yapılan çalışmada tanı oranlarının belirlenmesi hedeflenmiştir. Hesaplanan tanı oranlarına göre yaz ve sonbahar dönemleri için PAH kirletici kaynağının yanma kökenli olduğu tespit edilmiştir.
Bursa'da kentsel ve yarı-kentsel bölgelerdeki poliklorlu bifenil konsantrasyonlarının arı ve arı ürünlerinde belirlenmesi
(Bursa Uludağ Üniversitesi, 2020-11-30) Sarı, Mehmet Ferhat; Avcı, Emre; Esen, Fatma; Bursa Uludağ Üniversitesi/Mühendislik Fakültesi/Çevre Mühendisliği Bölümü.; 0000-0001-7114-7286; 0000-0002-0547-2408; 0000-0002-1445-0868
Bu çalışmada, Bursa’da kentsel ve yarı-kentsel bölgelerdeki arı, polen ve bal örneklerindeki poliklorlu bifenil (PCB) konsantrasyonlarının zamansal ve bölgesel değişimleri ile muhtemel kaynaklarının belirlenmesi amaçlanmıştır. Örnekleme periyodu boyunca arı örneklerindeki toplam 46 PCB (∑46PCB) konsantrasyon seviyeleri kentsel ve yarı-kentsel bölgeler için sırasıyla 135,5±6,5 ng/g ve 126,4±26,5 ng/g olarak belirlenmiştir. Polen örneklerindeki ∑46PCB konsantrasyonları sırasıyla 81,5±23,5 ng/g ve 67,6±27,3 ng/g, bal örneklerinde ise sırasıyla 90,8±19,8 ng/g ve 113,0±46,9 ng/g olarak belirlenmiştir. Elde edilen konsantrasyon seviyeleri, literatürde daha önce yapılmış çalışmalarla benzerlik göstermiştir. Örnekleme bölgelerindeki PCB’lerin kaynakları ile çevresel taşınımlarının belirlenmesinde homolog grup dağılımlarından yararlanılmıştır. Arı örneklerinde 3-CI PCB’ler, polen ve bal örneklerinde ise 5- ve 6-CI PCB’ler baskın homolog gruplardır. Homolog grup dağılımlarına göre, her iki örnekleme bölgesinde de trafik ve endüstriyel faaliyetler PCB’lerin ana kaynaklarını oluşturmaktadır.
Bursa'da polihalkalı aromatik hidrokarbon (PAH) konsantrasyonlarının dış ortam havası ile arı, bal ve polen örneklerinde belirlenmesi
(Bursa Uludağ Üniversitesi, 2019) Ayyıldız, Emine Gürkan; Esen, Fatma; Bursa Uludağ Üniversitesi/Fen Bilimleri Enstitüsü/Çevre Mühendisliği Anabilim Dalı.
Bu çalışmada, Bursa ilindeki kentsel (Ovaakça) ve yarı-kentsel (Cumalıkızık) özellikteki iki bölgeden, yüksek hacimli hava örnekleyicisi (YHHÖ) ve pasif hava örnekleyicisi (PHÖ) ile dış ortam hava örnekleri ve arı, bal ve polen örnekleri toplanarak PAH konsantrasyonları belirlenmiştir. Örnekleme, 2017 yılı arıcılık sezonunda (Mayıs-Eylül) YHHÖ, arı, bal ve polen örnekleri ile Mayıs 2017-Nisan 2018 tarihleri arasında dört mevsimi yansıtması bakımından PHÖ örneklerinin toplanmasıyla gerçekleştirilmiştir. Ovaakça bölgesindeki PAH konsantrasyonları; PHÖ'de 25,47±30,84 ng/m3, YHHÖ-gaz fazında 5,32±1,98 ng/m3, YHHÖ-partikül fazda 0,81±0,56 ng/m3, arılarda 380,87±115,33 ng/g km, polende 261,77±109,64 ng/g km ve ballarda 1811,99±107,50 ng/g km olarak belirlenmiştir. Cumalıkızık bölgesindeki konsantrasyonlar ise; PHÖ'de 31,48±22,21 ng/m3, YHHÖ-gaz ve partikül fazında sırasıyla, 4,91±3,41 ng/m3 ve 1,84±1,82 ng/m3, arılarda 226,34±30,21 ng/g km, polende 357,43±182,60 ng/g km ve balda 1535,33±346,85 ng/g km olarak ölçülmüştür. YHHÖ'de gaz/partikül dağılım katsayısı, Kp, hesaplanarak yarı soğutulmuş sıvı buhar basıncı (PL0) arasındaki lineer ilişki ile oktanol-hava (KOA) ve is-oktanol (KSA) yaklaşımları incelenmiştir. Ölçülen ve modellenen Kp değerleri absorbsiyon+adsorbsiyonun birarada olduğu dual modelle uyum göstermiştir. Sıcaklık ile konsantrasyon arasındaki ilişki Clausius–Clapeyron denklemi ile açıklanmıştır. PAH konsantrasyonlarının aylık sıcaklık değişimleri tüm örnekleyicilerde incelenmiştir. 2 ve 3 halkalı PAH'lar baskın bulunmuştur. Örnekleyiciler arasındaki ilişki korelasyon yöntemiyle tartışılmıştır. EPA-PMF yöntemi ile PAH kaynakları belirlenmiştir. Ovaakça bölgesindeki PAH kaynakları, araç egsoz emisyonları, fosil yakıtlar ve biyokütlenin yakılması ile egsoz emisyonları olarak belirlenmiştir. Cumalıkızık bölgesinde, odun/biyokütle yakılması ve benzinli/dizel araç egsoz emisyonları PAH kaynaklarını oluşturmuştur. Ayrıca, sağlık riski değerlendirmesinde YHHÖ ve PHÖ örnekleri güvenli seviyede (<10-6), arı, bal ve polen örnekleri ise düşük risk seviyesinde (10-6- 10-4) belirlenmiştir.
Bursa'da poliklorlu bifenil (PCB) konsantrasyonlarının zamansal ve mekansal değişimlerinin aktif-pasif hava örnekleyicileri ve arı-arı ürünleri ile belirlenmesi
(Bursa Uludağ Üniversitesi, 2019) Sari, Mehmet Ferhat; Esen, Fatma; Bursa Uludağ Üniversitesi/Fen Bilimleri Enstitüsü/Çevre Mühendisliği Anabilim Dalı.
Bu çalışmada, Bursa ilinin kentsel ve yarı-kentsel (Ovaakça ve Cumalıkızık) bölgelerinden alınan hava örnekleri ile arı, bal ve polen örneklerindeki poliklorlu bifenillerin (PCB'lerin) konsantrasyon seviyeleri, kaynakları, meteorolojik faktörler ile olan ilişkileri ve kanser riski indeksleri değerlendirilmiştir. Hava örneklerinin toplanmasında pasif ve aktif (yüksek hacimli hava örnekleyicisi (YHHÖ)) olmak üzere iki örnekleyici tipi kullanılmıştır. Örnekleme periyodu olarak pasif hava örnekleyiciler (PHÖ'ler) için Mayıs 2017-Nisan 2018; YHHÖ'ler ile arı, bal ve polen örnekleri için arıcılık dönemi olan Mayıs-Eylül 2017 tarihleri seçilmiştir. PHÖ yardımıyla hesaplanan ortalama toplam 50 PCB (∑50PCB) konsantrasyonu Ovaakça ve Cumalıkızık örnekleme bölgeleri için sırasıyla 679,57±294,24 pg/m3 ve 874,05±291,78 pg/m3 olarak bulunmuştur. Benzer şekilde YHHÖ yardımıyla hesaplanan ∑50PCB konsantrasyonları (gaz+partikül faz) ise sırasıyla 659,51±159,74 pg/m3 ve 586,31±151,36 pg/m3 değerlerini almıştır. Arı, bal ve polen örneklerindeki PCB seviyeleri ise Ovaakça örnekleme bölgesi için sırasıyla 114,44±20,36, 104,89±31,48 ve 65,89±13,54 ng/g kuru ağırlık (ka), Cumalıkızık örnekleme bölgesi için ise sırasıyla 119,41±45,13, 112,75±21,57 ve 46,52±8,85 ng/g ka olarak hesaplanmıştır. Her iki bölge arasındaki PCB kaynakları ile zamansal olarak konsantrasyon dağılımları arasındaki farklılıklar/benzerlikler ayrılma katsayısı (COD) ve pearson korelasyon katsayısı (PCC) gibi istatistiksel yöntemler yardımıyla belirlenmiştir. Genellikle örnekleme bölgelerindeki PCB kaynakları ile konsantrasyon dağılımlarının farklı olduğu tespit edilmiştir. Örnekleme materyalleri ile meteorolojik parametreler arasındaki ilişkiye bakıldığında; sıcaklık ve bağıl nem arasında anlamlı ilişki tespit edilmiştir. PHÖ kullanarak elde edilen PCB'lerin soluma yoluyla, bal ve polen örneklerini kullanarak da PCB'lerin sindirim yoluyla (tüketilerek) yetişkinlerde (70 yaş) ve çocuklarda (9 yaş) oluşabilecek kanser riski hesaplanmıştır. Yapılan hesaplamalara göre, yetişkinlerde ve çocuklarda hem soluma hem de sindirim yoluyla oluşabilecek herhangi bir kanser riski belirlenmemiştir.
Bursa’da trafiğin yoğun olduğu bir bölgede pasif hava örnekleyici kullanarak poliklorlu bifenillerin (PCB’lerin) konsantrasyonlarının mevsimsel olarak belirlenmesi
(Uludağ Üniversitesi, 2017-12-22) Esen, Fatma; Sakın, Ahmet Egemen; Sarı, Mehmet Ferhat; Uludağ Üniversitesi/Mühendislik Fakültesi/Çevre Mühendisliği Bölümü.
Bu çalışmada, trafiğin yoğun olduğu bir bölge olan Bursa Test ve Analiz Laboratuvarı’nda (BUTAL) Haziran 2008-Haziran 2009 tarihleri arasında pasif hava örnekleyici kullanılarak PUF Disk, XAD-2 Reçine ve Saf su medyalarında PCB’lerin konsantrasyon değerleri tespit edilmiştir. Bu kapsamda bir yıl boyunca bir aylık örnekleme periyotlarında hava örnekleri toplanmıştır. Ortalama atmosferik Ʃ61PCB konsantrasyonları PUF Disk, XAD-2 Reçine ve Saf su medyalarında sırasıyla 89±71, 56±92, 32±25 pg/m3 değerlerini almıştır. Ayrıca tüm medyalarda elde edilen PCB konsantrasyonlarının mevsimsel dağılımları yaz, sonbahar, kış ve ilkbahar mevsimlerinde sırasıyla, PUF Disk medyasında 146±93, 104±53, 40±19 ve 46, ±19 pg/m3 , XAD-2 reçine medyasında 118±147, 15±6, 13±5 ve 56±53 pg/m3 ve son olarak Saf Su medyasında 34±37, 36±25, 35±24 ve 39±28 pg/m3 olarak hesaplanmıştır. Tüm medyalarda 3- ve 4- klorobifeniller (CB’ler) baskın homolog grup olarak bulunmuştur. Bu değerler daha önce benzer özelliğe sahip bölgelerde ve medyalarda yapılmış olan çalışmalarla benzerlik göstermektedir.
Bursa’daki iç ve dış ortam havasında organoklorlu pestisitler (OCP’ler): Konsantrasyon dağılımları, muhtemel kaynakları ve sağlık riskleri
(Bursa Uludağ Üniversitesi, 2023-10-09) ESEN, FATMA; Esen, Fatma; Sari, Mehmet Ferhat; Bursa Uludağ Üniversitesi/Mühendislik Fakültesi/Çevre Mühendisliği Bölümü; 0000-0001-7114-7286; 0000-0002-1445-0868; 0000-0003-1963-513X
Organoklorlu pestisitler (OCP’ler) fiziksel ve kimyasal özelliklere göre tüm çevrede bulunan ve dünyada en yaygın olarak kullanılan kimyasalların başında gelmektedir. Yaklaşık 40 yıldır kullanımları yasak olmasına rağmen hem kararlılıklarından hem de kaçak kullanımlarından dolayı günümüzde hala insan sağlığını tehdit etmektedir. Bu çalışmada, Bursa sınırları içerinde yer alan 15 iç ve 6 dış ortam havasında OCP konsantrasyonlarının seviyeleri, muhtemel kaynakları ve soluma yoluyla oluşabilecek kanser riski hesabı değerlendirilmiştir. Toplam 10 OCP bileşiğinin iç ortam havasındaki konsantrasyon değerlerinin 467,8±94,9 pg/m³, dış ortam havasındaki konsantrasyon değerlerinin ise 419,3±137,1 pg/m³ olduğu belirlenmiştir. Örnekleme noktalarındaki binaların yaşının yanı sıra dış ortam havasında da tarımsal alanların varlığı ve yakınlığı iç ortam OCP konsantrasyonlarının dağılımlarında önemli rol oynadığı belirlenmiştir. Muhtemel kaynakların değerlendirilmesinde izomer oranlarından yararlanılmıştır. Bu izomer oranlarına göre, Bursa’da OCP’lerin esas kaynaklarını lindanların oluşturduğu tespit edilmiştir. Ayrıca yine aynı oranlara göre günümüzde hala Bursa’da pestisit kullanıldığı sonucuna varılmıştır. Son olarak hem iç hem de dış ortam havasının solunması yoluyla oluşabilecek kanser riskleri artan yaşam boyu kanser riski (ILCR) yöntemine göre değerlendirilmiştir. Elde edilen hesaplamalara göre, Bursa’da hem iç hem de dış ortamda OCP’lerin solunması yoluyla oluşabilecek herhangi bir kanser riski tespit edilmemiştir.
Concentration and gas/particle partitioning of polychlorinated biphenyls (PCBs) at an industrial site at Bursa, Turkey
(Elsevier Science, 2007-02-12) Cindoruk, S. Sıddık; Esen, Fatma; Taşdemir, Yücel; Uludağ Üniversitesi/Mühendislik Fakültesi/Çevre Mühendisliği Bölümü.; 0000-0001-7536-0332; AAG-9468-2021; AAG-8469-2021; 10339194600; 10340657500; 6603118338
Gas and particle phase concentrations of atmospheric polychlorinated biphenyls (PCBs) were measured at an urban/industrial site in the city of Bursa, Turkey. PCB concentration levels were presented between July 2004 and May 2005. Average particle and gas phase concentrations of individual PCB congeners ranged from 0.08 (PCB-183) to 6.86 (PCB-49) pg m(-3) and from 0.01 (PCB-209) to 47.2 (PCB-33) pg m(-3), respectively. The mean concentration of total (gas+particle) PCBs varied between 24.27 and 666.21 Pg m(-3) with an average of 287.27 +/- 174.80 pg m(-3). PCB concentrations at the sampling site were higher than the concentrations reported at non-urban sites. PCBs partitioned between gas and particle phases and the partitioning was examined according to different approaches such as logK(p)-logP(L)(o), logK(p)-logK(OA) and the Junge-Pankow model. In order to present possible interactions, a correlation matrix based on PCB congeners and meteorological parameters was constructed. Application of the Clausius-Clapeyron equation yielded a low slope value indicating possible emissions from local and regional sources originating mainly from urban/industrial areas, landfill and waste incineration plant. Then, likely dry deposition fluxes were estimated depending on reported dry deposition velocity and atmospheric concentration values.
Concentration levels and an assessment of human health risk of polycyclic aromatic hydrocarbons (PAHs) and polychlorinated biphenyls (PCBs) in honey and pollen
(Springer, 2022-05-05) Sarı, Mehmet Ferhat; Esen, Fatma; Sarı, Mehmet Ferhat; ESEN, FATMA; Bursa Uludağ Üniversitesi/Çevre Mühendisliği Bölümü/Mühendislik Fakültesi; 0000-0002-1445-0868; AAG-8469-2021; AAK-1254-2020
Persistent organic pollutants (POPs) such as polycyclic aromatic hydrocarbons (PAHs) and polychlorinated biphenyls (PCBs) accumulate in the food chain due to their physical and chemical properties and adversely affect human health. For this reason, this study aimed to determine the PAH and PCB concentration levels in pollen and honey samples in urban and semi-urban areas and to evaluate the risk of cancer that may occur by ingestion in Bursa, Turkey. The average total concentrations of 14 PAH ( n-ary sumation (14)PAH) compounds in pollen and honey samples were found to be 304.3 +/- 192.3 ng/g (average +/- standard deviation) and 650.2 +/- 118.1 ng/g for the urban area, and 329.6 +/- 160.6 ng/g and 464.3 +/- 66.4 ng/g for the semi-urban area, respectively. Similarly, n-ary sumation 14PCB concentrations in pollen and honey samples were found to be 8.7 +/- 3.6 ng/g and 13.0 +/- 4.8 ng/g for the urban area and 7.7 +/- 2.2 ng/g and 17.4 +/- 4.0 ng/g for the semi-urban area, respectively. It was determined that the pollen and honey samples in both sampling areas were affected by local PCB sources. The Pearson correlation coefficient (PCC) method determined the relationship between pollen and honey samples. According to the PCC values obtained, it was observed that pollen and honey in both sampling regions exhibited a significant relationship with each other. Finally, while there was no cancer risk for PCBs due to ingestion of honey and pollen in both sampling areas, acceptable cancer risk has been calculated for PAHs.